محمود دمی زاده - دانشجوی دکتری تخصصی علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان
رسول مهدوی - دانشیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان
علی اکبر نوروزی - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی
حمید غلامی - دانشیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان
ارشک حلی ساز - استادیار، دانشکده منابع طبیعی و کشاورزی، دانشگاه هرمزگان

طوفان­های گرد و غبار یکی از پدیده ­های جوی است که تاثیرات منفی زیادی را برای استان هرمزگان که یکی از مهمترین مراکز جمعیتی و گردشگری در جنوب کشور بوده و بخش قابل توجهی از تاسیسات مهم و راهبردی کشور در آن ایجاد شده، به­ همراه داشته است. به همین دلیل، تعیین کانون و مناطق تحت تاثیر طوفان­ و همچنین، شناسایی مسیرهای مهم ورود و حرکت آن­ ها از مهمترین نیازهای امروز سازمان­ های مرتبط در این استان است. به­ منظور بررسی پدیده گرد و غبار در استان هرمزگان، ابتدا کلیه داده­ های هواشناسی ۱۲ ایستگاه سینوپتیک منطقه بین سال­ های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ میلادی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفتند و تعداد ۴۸ رخداد طوفان گرد و غبار که دید افقی در آن­ ها به کمتر از ۱۰۰۰ متر کاهش پیدا کرده بود، مشخص شد و عملیات آشکارسازی توده گرد و غبار بر روی آن­ ها با استفاده از تصاویر ماهواره مودیس و تعداد چهار الگوریتم آشکارساز Ackerman ،TDI ،TIIDI و  NDDI انجام شد و مناطق تحت تاثیر طوفان و همچنین، مناطق منشاء آن تعیین شدند. برای مسیریابی حرکت طوفان گرد و غبار از مدل انتشار پخش لاگرانژی ذرات HYSPLIT استفاده شد و مسیرهای ورودی طوفان­ های گرد و غبار به داخل استان و همچنین، مسیرهای حرکت آن و مناطقی که دارای بیشترین تاثیرات را در این زمینه هستند، مورد شناسایی قرار گرفتند. نتایج مقایسه چهار الگوریتم آشکارساز گرد و غبار، بیانگر کارایی مناسب ­تر الگوریتم TDI در مقایسه با سایر الگوریتم ­ها در تشخیص کانون و توده گرد و غبار در منطقه می ­باشد. بر اساس نتایج، مناطق شرقی استان هرمزگان، تالاب جازموریان، شرق سیستان و بلوچستان، مناطق غربی افغانستان و پاکستان و نیز مناطق مرکزی و جنوبی عربستان از مهمترین کانو­ن­ های تولید گرد و غبار در منطقه شناخته شدند. بررسی نقشه ­های مدل HYSPLIT  بیانگر وجود سه مسیر کلی ورود و ایجاد طوفان­ های گرد و غبار به منطقه می­ باشد که شامل مناطق جنوب غربی کشور، مسیر جنوبی-شمالی و مسیر شمالی و شمال­ غربی است. همچنین، بر اساس نتایج مدل، در حدود ۵۳.۷ درصد مسیر حرکت و انتشار گرد و غبار پس از وقوع طوفان به سمت شمال و شما­ل­ شرقی است که این امر باعث گسترش آلودگی و تشدید غلظت گرد و غبار در شهرهایی نظیر بندرعباس، قشم، میناب، رودان، جیرفت، کهنوج، بم، ایرانشهر، خاش، میرجاوه و زاهدان می شود. همچنین، در حدود ۲۲.۳ درصد طوفان­ های منطقه مسیر جنوبی و ۱۴.۸ درصد مسیر جنوب ­غربی و ۹.۲ درصد مسیر شرقی را برای ادامه پیمایش خود در نظر می­ گیرند.

تصاویر ماهواره مودیس, دید افقی, کانون تولید گرد و غبار, مسیریابی حرکت, مناطق تحت تاثیر