رحیم کاظمی - استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
فرود شریفی - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

برنامه ­ریزی و مدیریت بهینه منابع ­آب حوزه­ های آبخیز نیاز به داده­ های مختلفی از جمله، جریان­ پایه و شاخص آن دارد. این پارامتر که متاثر از عوامل مورفومتری، زمین شناسی و هیدرواقلیمی است، همواره یکی از موضوعات مهم در هیدرولوژی بوده است. در این پژوهش ابتدا نقشه اقلیم نمای ایران با استفاده از داده­ های بارش و دما به روش دو مارتن تهیه شد. سپس، با استفاده از داده های جریان روزانه رودخانه، جریان­ پایه و شاخص آن، از روش فیلتر رقومی برگشتی دو پارامتری پس از کنترل سری زمانی و آماده سازی اطلاعات در حوضه­ های انتخابی شش منطقه اقلیمی خشک، نیمه خشک، مرطوب، نیمه مرطوب، بسیار مرطوب و مدیترانه­ ای استخراج شد. پارامترهای هیدرولوژیکی و اقلیمی حوضه­ ها محاسبه و برآورد و عوامل فیزیوگرافی در محیط رقومی استخراج شد. تجزیه و تحلیل ­عاملی برای شناخت عوامل­ مستقل موثر بر ­جریان ­پایه با استفاده از ۱۴ پارامتر در هر منطقه اقلیمی به­ طور مجزا انجام شد. سپس عوامل موثر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که پارامتر­های مورد استفاده بیش از ۸۰ درصد واریانس داده­ ها را توجیه می­ کنند. عوامل ذاتی مرتبط با نفوذ و نگهداشت آب در خاک، با وزن بیش از ۴۵ درصد در تمام اقلیم­ ها در مرتبه اول تاثیرگذاری قرار داشت. شاخص­ های منحنی تداوم جریان در مناطق اقلیمی، بسیار مرطوب، مرطوب، نیمه­ مرطوب و نیمه­ خشک، به­ ترتیب با درصد وزنی ۴۵، ۵۳، ۵۲ و ۵۳ درصد و در مناطق مدیترانه­ ای و منطقه خشک پارامتر ظرفیت نگه داشت به ترتیب با درصد وزنی ۴۹ و ۵۸ بیشترین تاثیر­گذاری را بر جریان پایه را دارند. همچنین، نتایج نشان داد که وزن عوامل موثر بر جریان پایه، متناسب با نوع اقلیم تغییر می­ کند.

تحلیل عاملی, تفکیک هیدروگراف, روش دو مارتن, فیلتر رقومی, مناطق اقلیمی