اقدس ستوده نیا - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
مجید محمودآبادی - دانشیار، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
مجید فکری - استاد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

با توجه به ضعف پوشش گیاهی در مناطق خشک و نیمه­ خشک، پوشش سنگریزه سطحی از اهمیت ویژه­ ای در مهار فرسایش خاک برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر پوشش سنگریزه­ سطحی و شیب بر شدت فرسایش پاشمانی و بین­شیاری در دو نمونه خاک مختلف انجام شد. به این منظور، بر روی دو خاک ماسه­ ای و زراعی با توزیع اندازه ذرات متفاوت، در چهار شیب ۰.۵، دو، پنج و ۱۰ درصد و پنج سطح سنگریزه سطحی شامل صفر، پنج، ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد، هر یک در سه تکرار آزمایش شبیه­ سازی باران انجام شد. با ایجاد باران با شدت ثابت ۳۵ میلی متر در ساعت و مدت ۳۵ دقیقه در یک سینی به ابعاد ۶۰ در ۶۰ سانتی­ متر، شدت فرسایش بین شیاری و نیز پاشمان ذرات به سمت پایین­ دست و بالادست و نیز متوسط پاشمان کل اندازه­ گیری شد. نتایج نشان داد که با افزایش پوشش سنگریزه سطحی در هر دو خاک، شدت پاشمان پایین دست و بالادست و همچنین، متوسط پاشمان کل به طور معنی داری کاهش می یابد، البته شدت پاشمان پایین­ دست بیشتر از پاشمان بالادست بود. با افزایش درصد پوشش سنگریزه از صفر (شاهد) به پنج، ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد، متوسط شدت پاشمان به­ سمت پایین دست در نمونه خاک ماسه­ ای به­ ترتیب ۱۲.۹، ۲۵.۳، ۳۵.۷ و ۴۷.۷ درصد و در نمونه خاک زراعی به ­ترتیب ۱۳.۹، ۲۵.۴، ۰.۳۷ و ۴۹.۴۴/۴۹ درصد کاهش یافت. با افزایش درصد پوشش سنگریزه از صفر درصد (شاهد) به پنج، ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد، متوسط شدت فرسایش بین شیاری در نمونه خاک ماسه­ای به ترتیب ۵/۱۳، ۲۶.۴، ۳۳.۳ و ۴۶.۴ درصد و در نمونه خاک زراعی به ترتیب ۱۲.۹، ۳۰.۷، ۳۷.۳ و ۴۵.۹ درصد کاهش یافت. همچنین، با افزایش شیب در هر دو خاک، شدت فرسایش پاشمانی و بین شیاری به طور غیر خطی افزایش پیدا کرد. شدت پاشمان و نیز فرسایش بین­ شیاری در خاک ماسه­ ای به دلیل چسبندگی کمتر و جدایش پذیری بیشتر ذرات آن، بیشتر از نمونه خاک زراعی بود. یافته­ های این پژوهش نشان داد که وجود پوشش سنگریزه در سطح خاک می تواند شدت فرسایش پاشمانی و بین­شیاری را به طور معنی داری کاهش دهد.

جریان ورقه ای, خاک ماسه ای و زراعی, شبیه سازی باران, فرسایش خاک, مناطق خشک و نیمه خشک