الناز آذرتاج - کارشناس ارشد آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
علی رسول ‎زاده - دانشیار، گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
علی اصغری - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

آب و خاک از گران ­بهاترین منابع ملی کشور هستند. متاسفانه در دهه اخیر، در اثر تغییر کاربری اراضی و تخریب پوشش­ گیاهی، قسمت اعظم نزولات تبدیل به رواناب شده، علاوه بر هدر­رفت این منبع حیاتی، با ایجاد سیلاب­ های عظیم، باعث خسارات مالی و جانی فراوان می ­شود. این پژوهش به منظور بررسی رواناب و فرسایش خاک در مراتع تحت پوشش ­گیاهی متراکم و مقایسه آن با مراتع با پوشش­ گیاهی نیمه‎متراکم و اراضی زراعی که منتج از تغییر کاربری مرتع بوده در منطقه­ ی حیران اردبیل صورت گرفت. بدین منظور سه کاربری شامل مرتع دست نخورده با پوشش­ گیاهی ۱۰۰ درصد، مرتع با پوشش­ گیاهی ۵۰ درصد، و زمین زراعی (مرتع تبدیل شده به زمین زراعی) فاقد پوشش گیاهی در منطقه شناسایی شد. سپس در هر کاربری سه طبقه شیب (۱۰، ۱۵ و ۲۴ درصد) تعیین شد. آزمایش به صورت کرت­ های خرد شده در قالب طرح کاملا تصادفی ۱.۵ متر (در مجموع ۲۷ کرت) شد. با استفاده از باران­ ساز، بارشی با شدت ثابت ۱.۵ میلی ­متر بر دقیقه و به مدت ۱۵ دقیقه در هر کرت ایجاد و همزمان با آغاز رواناب، هر دو دقیقه یک­بار از رواناب نمونه­ برداری شد. نتایج نشان داد، بیشترین حجم رواناب، مقادیر خاک هدر رفته، غلظت رسوب مربوط به مرتع تبدیل شده به زمین زراعی در شیب ۲۴ درصد و کمترین آن ها مربوط به کاربری مرتع با ۱۰۰ درصد پوشش­ گیاهی و شیب ۱۰ درصد می­ باشد. همچنین، نتایج نشان داد که با تبدیل مرتع دست نخورده به زمین زراعی، حجم رواناب تولیدی حدود پنج برابر افزایش داشت. از طرف دیگر با افزایش شیب از ۱۰ به ۲۴ درصد، حجم رواناب ۱.۷ برابر افزایش نشان داد. ضریب رواناب برای سه کاربری و سه سطح شیب تعیین شد که بیشترین ضریب رواناب مربوط به کاربری مرتع تبدیل شده به زمین زراعی با شیب ۲۴ درصد و کمترین آن مربوط به مرتع با ۱۰۰ درصد پوشش گیاهی و شیب ۱۰ درصد بود که به ترتیب ۰.۷۲ و ۰.۰۶ به دست آمد.

استان اردبیل, باران ساز, پوشش گیاهی, رسوب, هدررفت خاک