حسن نوری نژاد - کارشناس ارشد اصلاح نباتات، واحد کنترل و گواهی بذر و نهال خوزستان
خلیل عالمی نژاد - استادیار دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان
شهرام نخجوان - استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد
محمد برزگری - عضو هیئت علمی و محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طییعی صفی آباد-دزفول

به منظور انتخاب روش مناسب اصلاح پارامترهای ژنتیکی صفات ذرت، هفت لاین برگزیده متحمل به تنش گرما به همراه 42 ترکیب حاصل از تلاقی دای آلل کامل آن ها، در دو تاریخ کاشت تنش و غیر تنش در قالب طرح لاتیس مربع ساده در سال 1388 در صفی آباد- دزفول مورد ارزیابی قرار گرفتند. سود مندی پایین طرح لاتیس باعث شد تا آزمایش بصورت طرح اسپلیت بلوک تجزیه واریانس شود. تجزیه مقدماتی ژنوتیپ ها نشان داد علاوه بر اختلاف بین دو محیط، تمامی ژنوتیپ ها دارای اختلافات معنی داری برای کلیه صفات مورد بررسی در سطح 1% بودند. بررسی فرضیات دای آلل (هیمن، 1954 ) برای تمام صفات صورت گرفت که نشان داد از بین آن ها، تنها صفات قطر ساقه، طول گل تاجی، روز تا ظهور گل تاجی، روز تا ظهور گل ماده، روز تا گرده افشانی، روز تا پایان گرده افشانی، روز تا رسیدگی، وزن صد دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، دوره زایشی وASI غیرمعنی دار بودند. با صدق فرضیاتهیمن تجزیه ژنتیکی فقط روی این صفات صورت پذیرفت. نتایج حاصل از تجزیه گرافیکی و رگرسیونWrروی Vr نشان داد که صفات قطر ساقه، طول گل تاجی، روز تا گرده افشانی، روز تا رسیدگی، وزن صد دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت و دوره زایشی توسط ژن هایی با اثر فوق غالبیت کنترل می شوند. در صورتی که صفات روز تا ظهور گل ماده، روز تا پایان گرده افشانی وASI توسط ژن هایی با اثر غالبیت نسبی کنترل می شوند. بیشترین وراثت پذیری عمومی به ترتیب مربوط به عملکرد دانه، قطر ساقه، وزن صد دانهASI شاخص برداشت، روز تا رسیدگی، روز تا ظهور گل ماده و طول گل تاجی با 82 تا 53 درصد بود. اما به جز شاخص برداشت که با 42 درصد وراثت پذیری خصوصی نسبتا متوسطی نشان داد بقیه صفات از وراثت پذیری پایینی برخوردار بودند. بدین ترتیب برای زودرسی و افزایش عملکرد باید از انتخاب دوره ای به منظور تجمع 5 بلوک ژنی موثر بر تحمل به گرما استفاده کرد.

ذرت، دای آلل، اثرات مادری، وراثت پذیری، غالبیت