معصومه زمانی سعدآبادی - دانش آموخته کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه هنر اسلامی تبریز،
فرنوش شمیلی - استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز،

هنر و صنعت شیشه گری از دیرباز مورد استفاده بشر بوده و در طول تاریخ شیشه گران سرزمینهای ایران و مصر از ماهرترین و برجسته ترین هنرمندان شیشه گر بوده اند. با برآمدن اسلام این هنر با برخورداری از پیشینه غنی تاریخی و هنری وارد مرحله نوینی شد به طوریکه آثار شیشه ای متنوعی با تزیینات گوناگون توسط هنرمندان شیشه گر ساخته شده و به یادگار مانده است. یکی از آثار شیشه ای بر جای مانده از ایران و مصر قمقمه ها میباشند که تعداد انگشت شماری از آثار شیشه ای دو سرزمین را شامل میشوند. با توجه به اینکه در رابطه با موضوع این پژوهش تحقیق جامعی صورت نگرفته لذا مطالعه قمقمه های شیشه ای ایران و مصر در دوران اسلامی با تمرکز بر ساختار کلی آن، فرم و تزیینات تحت عنوان ریخت شناسی ضروری می نماید. بنابراین سوال مطرح شده در پژوهش حاضر این است که قمقمه های شیشه ای ایران و مصر به لحاظ ریخت شناسانه از چه عناصر ثابت و متغیری تشکیل یافته اند و مهمترین ویژگیهای بصری این آثار کدام است؟ در پی پاسخ به این سوال قمقمه های شیشه ای که از قرنهای ۳-۷ ه . ق در ایران و مصر بر جای مانده، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و اطالعات از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مخزن و گردن عناصر ثابت قمقمه های شیشه ای دو سرزمین بوده و دسته، برجستگی روی گردن، پایه، تزیینات و نقوش عناصر متغیر آثار مذکور است که در هر اثر متفاوت بوده و سبب تنوع ریخت قمقمه های شیشه ای گشته است.

ریخت شناسی، عناصر ثابت و متغیر، هنر شیشه گری ایران، شیشه گری مصر، قمقمه های شیشه ای.