محمدمهدی مطیعی - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان خوزستان
محمد خیاط - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

برگها منبع و اندامهای در حال رشد مخزن به شمار می آیند، حرکت مواد فتوسنتزی از منبع به مخزن بستگی به ظرفیت تولید مواد فتوسنتزی توسط منبع و میزان مصرف آن در مخزن دارد، در صورت عدم تعادل بین این دو عملکرد کاهش می یابد لذا موازنه صحیح بین منبع و مخزن عامل مهم دست یابی به عملکرد های مطلوب خواهد بود. چنانچه کاهش مبداء از طریق حذف برگها بر عملکرد اثری نگذارد مقصد محدود کننده است، در حالیکه بعد از کاهش مقصد از طریق حذف سنبلچه ها وزن دانه افزایش یابد، مبداء محدود کننده خواهد بود . افزایش پتانسیل مخزن جهت اصلاح واریته ها با افزایش اندازه هر دانه و تعداد دانه مشخص می شود، افزایش تعداد دانه نیز عمدتاً با افزایش تعداد خوشه همراه است، بنابراین تعداد دانه نسبت به اندازه دانه اهمیت بیشتری برای تعیین پتانسیل مخزن دارد. اندازه مخزن بوسیله تعداد خوشچه در خوشه و تعداد خوشه در مترمربع مشخص می شود، به علت مکانیسم جبرانی قوی که بین دو جزء عملکرد وجود دارد افزایش یک جزء ضرورتاً موجب افزایش اندازه مخزن نخواهد شد. اغلب محدودیت عملکرد غلات از نظر اهمیت نسبی منبع و مخزن در نظر گرفته می شود و سیستم انتقال مواد فتوسنتزی از منبع به مخزن کمتر مورد توجه است، لذا در مواردی منبع و مخزن محدود کننده نباشد بلکه ظرفیت سیستم انتقال در مسیر منبع و مخزن محدود کننده باشد، وجود مقدار زیاد نشاسته و قند در غلاف برگها و ساقه در هنگام برداشت نشان دهنده محدودیت در سیستم انتقال و یا سیستم ذخیره است. رسیدگی ناقص در درجه حرارتهای پایینی نیز به علت کند شدن انتقال در برنج می باشد، تا کنون شواهدی دال براینکه میزان انتقال در برنج محدود کننده باشد در دست نیست. با شناخت فرایندهای فیزیولوژیکی در ژنوتیپ های بومی که تنوع ژنتیکی بالایی دارند می توان به اصلاح ارقامی با کیفیت وکمیت بالا امیدوار بود . ارقام بومی نسبت به ارقام اصلاح شده، به علت محدودیت مخزن، بیوماس بالایی تولید نکردند، اما توانایی آنها در اختصاص مواد فتوسنتزی به دانه ها بیشتر می باشد.

منبع، مخزن، فیزیولوژی، برنج، خوزستان