محمدصادق طاهرطلوع دل - دانشیار عضو گروه معماری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران
سینا کمالی تبریزی - دانشجوی دکترای معماری، دانشکده مهندسی معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران

در گذشته امکان فراهم آوردن بهترین و مرغوبترین مصالح ساختمان از دورترین نقاط کشور وجود نداشت، بنابراین ساختمان ها بیشتر بامصالح دم دست و بومی ساخته می شدند. سهولت، میزان در دسترس بودن و استحکام از مهمترین عوامل اصلی انتخاب مصالح ساختمانییک بنا بوده است. در دشت های فلات ایران به دلیل کمیاب بودن چوب و سنگ، تنها مصالحی که به منظور امور ساختمانی در این مناطقبه طور گسترده یافت می شود خاک است. طبق آثار به جامانده در مناطق گرم و خشک کشور، ابنیه اجرا شده با مصالح خاکی، به مراتببیشتر از هر نوع ساختمان دیگری است. لذا بررسی جایگاه مصالح بومی خاکی در میراث معماری ایران ضرورت دارد و هدف اصلی پژوهشمی باشد. روش جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی بوده و همچنین روش تحلیل اطلاعات به صورت تحلیل محتوامی باشد. نتایج به دست آمده نشان می دهد، مصالح بومی خاکی به کار برده شده در معماری ایران، در پنج سطح؛ گل و لای، کاه و گل،خشت و دای، آجر و گل پخته، کاشی لعابدار طبقه بندی شده و از آن در شالوده سازی، دیوارسازی، جرزبندی، ستون بندی، قوس بندی،طاق بندی، نماسازی ها و کفسازی استفاده شده است. این امر بیانگر هر دو سطح زیبایی شناختی و مقاومت مکانیکی مطلوب مصالح خاکیمی باشد. رس مهمترین ماده تشکیل دهنده اولیه مصالح برگرفته از خاک است که موجب چسبندگی و ایجاد مقاومت فشاری لازم می شود.همچنین هرچه قدر مصالح رسی بعد از ترکیب با آب در برابر حرارت بالاتر قرار گرفته اند، مقاومت آنها بیشتر شده است. به طوری که بهترتیب گل، خشت (خشک شده توسط نور مستقیم آفتاب)، آجر (یکبا ر پخت) و کاشی (دو بار پخت) مقاومتشان افزایش یافته است.افزون بر مقاومت فشاری جهت ایجاد مقاومت کششی از اضافه کردن موی بز و کاه استفاده می شده است.

میراث معماری ایران، مصالح بومی، پایداری، خاک، آجر