مجید جعفری - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی

چکیدهسبک شناسی علم مطالعه رفتارهای زبانی افراد است. سخن گویان زبان بنا بر موقعیت های مختلف زمانی، مکانی، جنسیت و...گونه های مختلفی از نوشتار را به کار می برند. یک متن ادبی، سبک و ساختاری متفاوت از سبک یک متن عادی و یا علمی دارد. سبک شناسی لایه ای یکی از مدل های سبک شناسی نوین محسوب می گردد که علاوه بر مباحث سبک شناسی سنتی، به محتوا، تاثیرگذاری افکار، ایدئولوژی، زاویه دید مخاطبان و حتی فضای خلق اثر توجه دارد.سبک شناسی لایه ای با رویکرد تحلیل ادبی، متن را در پنج لایه آوایی، بلاغی، نحوی و واژگانی و ایدئولوژیک بررسی می کند و پس از تبیین هریک ازاین عناصر در یک اثر ادبی، بر آن است تا ویژگی های خاص اثر را در بستر مناسبی برای بیان اندیشه ها، افکار و احساسات درونی مولف و نیز زمینه ساز سبک شخصی وی است به نمایش گذارد.در این مقاله سعی شده است تا ویژگی های سبکی مثنوی های اسرار خودی و رموز بیخودی مورد بررسی قرار گیرد.اسرار خودی نخستین و مهمترین مثنوی اقبال لاهوری است که درباره خودشناسی و خداشناسی با نظرات تازه فلسفی و اجتماعی و سیاسی به نظم آورده است. دومین منظومه وی هم به نام رموز بیخودی است که در حقیقت متمم و مکمل اسرار خودی است؛ در رموز بیخودی هم سخن از آن می رود که خودی پس از تربیت و پرورش باید به خدمت جامعه درآید و کمال خودی در به هم پیوستن با جمع است.اقبال از انواع سطوح آوایی، واژگانی، نحوی و بلاغی استفاده کرده تا به هدف اصلی خود که بیان ایدئولوژی و تغییر سبک زندگی مسلمانان است، نائل آید و مهمترین مطلبی که باعث تشخص سبکی او شده در سطح واژگانی است که توانسته بهترین کلمات ترکیبی تازه را به زبان شیرین فارسی بیافزاید.

اقبال لاهوری, سبک شناسی لایه ای, مثنوی اسرار خودی و رموز بیخودی