محمدحسن طالبیان - معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
فیروزه سالاری - کارشناس ارشد پرونده های ثبتی در فهرست میراث جهانی

کاروانسراها یکی از نمادهای تاریخ و فرهنگ ایران هستند که با برخوردار بودن از دانش، سنت وفرهنگ پیشرفته بشری در استفاده از الگوهای معماری و ساختمانی در قالب یک طرح پیشرو دراحداث اقامتگاه های بین راهی، یک شاهکار محسوب می گردند. این موضوع خصوصا در دورانی که هنوزدر غالب نقاط دنیا امنیت و رفاه بازرگانان و محموله های تجاری چندان مورد توجه واقع نبود، اهمیتبیشتری مییابد و شواهد مبتنی بر اسناد تاریخی نشان می دهد که ایران در احداث جاده ها وکاروانسراها و ایجاد سیستم ارتباطات و خبررسانی پیش قدم بوده است.پهناوری سرزمین ایران و مسافت زیاد بین زیستگاه های انسانی خصوصا در فلات مرکزی،اندیشمندان آن دوران را به ابداع این گونه از معماری هدایت نمود. در واقع کاروانسراهای ایرانی یکی ازمهمترین ابداعات فرهنگی و معماری است که در نتیجه دانش منتقل شده از نسل های مختلف توسعهیافته و طی قرون متمادی در ادوار مختلف تحت شرایط گوناگون اقتصادی، سیاسی، نظامی و مذهبیبه تدریج توسعه و تکامل یافته و طی سیر تکامل معماری منجر به توسعه تعاملات فرهنگی و اقتصادیدر دنیای باستان شده بود.اهمیت کاروانسرای ایرانی به عنوان یکی از پربارترین الگوهای معماری ایرانی منجر به ارائه پروندهکاروانسراهای ایرانی برای نامزدی ثبت در فهرست میراث جهانی گردید. برای نشان دادن چرخه کاملجنبه های مختلف فرهنگی، هنری و معماری تعداد بسیاری از کاروانسراهای ایران در سراسر سرزمینبررسی و بازدید شدند و در نهایت تعداد پنجاه و شش کاروانسرای منحصر به فرد با ویژگی های برجستهدر قالب یک اثر زنجیرهای انتخاب و برای ثبت در فهرست میراث جهانی به دبیرخانه کمیته میراثجهانی ارائه شدند. این کاروانسراها که در محیط های جغرافیایی مختلف در سرتاسر ایران پراکندهشده اند، هر یک دارای شاخص های ویژه از ادوار مختلف تاریخی هستند که در کنار هم، نمایش دهندهارزشهای برجسته جهانی کاروانسراهای ایرانی و گستردگی آنها در طول جاده های باستانی در ایرانهستند و هریک از آنها نماینده تعداد وسیعی از کاروانسراهای دیگر و با خصوصیات مشابه می باشند کهدر مجموع طیف گسترده ای از نمونه های متنوع را در راستای تبیین مفهوم و هویت کاروانسرای ایرانیشامل می شوند. در این مقاله با تاکید بر ارزشهای برجسته کاروانسرای ایرانی به معیارهای انتخاب وارائه آنها در پرونده نامزدی ثبت جهانی این اثر برجسته ایرانی پرداخته شده است.

کاروانسرا، کاروانسرای ایرانی، ارزش های برجسته جهانی، میراث جهانی