فرهاد فتاحی - Department of Archaeology, Razi University, Kermanshah
سجاد علی بیگی - Department of Archaeology, Razi University, Kermanshah

دامنه های غربی کوهستان زاگرس، به منزله منطقه ای حایل میان سرزمین پست بین النهرین و ارتفاعات ایران، از نظر مطالعات باستانشناختی دوره هولوسن منطقه ای جذاب و مهم به شمار میرود. این منطقه، علاوه بر اینکه میتواند به مثابه حلقه ای ارتباطی به درک ما از وضعیت فرهنگی نواحی حد فاصل دو چشم انداز اصلی خاورمیانه - دشت هموار بین النهرین و کوهستان مرتفع زاگرس- کمک کند، با شناخت ماهیت استقرارهای آن و همچنین بررسی عوامل موثر بر شکل گیری آن، میتوان بسترها و مسیرهای تبادلات منطقه ای و فرامنطقه ای را نیز به نحوی مطلوبتر درک کرد. تا پیش از این پژوهش، آگاهی چندانی در خصوص تعداد، ماهیت، و الگوهای سکونتی محوطه های دوره اوروک و جمدتنصر (اواخر هولوسن میانی) واقع در منطقه حساس و راهبردی سرپل زهاب، به منزله نخستین دشت کم ارتفاع امتداد راه خراسان بزرگ، واقع در دامنه غربی کوهستان زاگرس، وجود نداشت. ازاینرو، محقق در این پژوهش، برای درک بستر محیطی جغرافیایی این استقرارها، به دنبال پاسخ به این پرسش بود که عوامل تاثیرگذار بر شکل گیری الگوهای استقراری منطقه در هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم پیش از میلاد کدام ها و میزان تاثیر هر یک از آنها به چه اندازه بوده است. در این تحقیق، که با رویکرد باستانشناسی زیست بوم شناسانه و با نگاهی تحلیلی تفسیری و با استفاده از روش همبستگی پیرسون انجام شد، ارتباط عوامل مختلف با ویژگیهای گوناگون سکونتگاه های منطقه مورد سنجش قرار گرفت. بر اساس این پژوهش، سه گونه الگوی استقراری شناسایی و مشخص شد که سه عامل دسترسی به منابع آب دائم، نوع کاربری زمین (نوع خاک)، و میزان دسترسی به راه های اصلی عمده ترین تاثیر را در شکل گیری استقرارهای منطقه داشته اند.

West Central Zagros, Middle Holocene, Great Khorasan Road, Sar Pol-e Zahab, settlement patterns., الگوی استقرار, دوره اوروک, راه خراسان بزرگ, سرپل زهاب, هولوسن میانی