رحمن بوالحسنی - دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران
علی فضلی - استادیار گروه عرفان، پژوهشکده حکمت و دین پژوهی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.

از مسائلی که درباره اسماء و صفات الاهی میان صاحب نظران مطرح می شود این است که آیا اسماء و صفات توقیفی هستند یا نه؛ یعنی آیا ما می توانیم هر اسم و صفتی را به خدا نسبت دهیم یا اینکه فقط مجازیم اسماء و صفاتی را نسبت دهیم که در نصوص دینی آمده است. در این مسئله چهار قول مطرح است: ۱. توقیفی بودن اسماء و صفات که اکثر اشاعره، و در میان امامیه شیخ مفید و همچنین اباضیه و ماتریدیان به آن معتقدند؛ ۲. توقیفی نبودن اسماء و صفات که اکثر امامیه و معتزله و اکثر قریب به اتفاق فلاسفه و عرفا این قول را پذیرفته اند؛ ۳. توقیفی بودن اسماء و توقیفی نبودن صفات که از میان اشاعره برخی مانند غزالی و فخر رازی و از میان امامیه حلی و میرداماد به آن معتقدند. همچنین، از سخنان ماتریدی نیز این سخن را می توان برداشت کرد؛ ۴. قائلان به توقف که جوینی از اشاعره قائل به توقف است. در اصطلاح فلاسفه و عرفا، مراد از «اسم» همان حقایق خارجی است که از آنها به «اسم تکوینی» تعبیر می شود و مراد از «توقیفیت» این است که هیچ حقیقتی از موطن و مرتبه خود تجاوز نمی کند. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی به نتایج فوق دست یافته است.

توقیفیت, اسماء و صفات الاهی, مذاهب کلامی, عرفان, فلاسفه