حمید احتشام کیا - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
ابوذر رجبی - استادیار گروه مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

نظریه های «اثبات بلاکیف» و «روح معنا» دو نظریه مطرح در حوزه معناشناسی اوصاف الاهی است. دیدگاه اثبات بلاکیف قرائت های متفاوتی دارد. در این مقاله قرائت ابن تیمیه از این نظریه را بررسی می کنیم. او با تفکیک بین ساحت معنا و ساحت کیفیت از طرفی و تمسک به اشتراک معنوی و پرهیز از خلط مفاهیم و خصوصیت های مصداقی از طرف دیگر، تحلیلی نسبتا جامع مطرح کرده و از معضلات پیش رو گذشته است. وی علم به معانی صفات الاهی را ممکن و علم به کیفیت آن را برای مخلوقات، ممتنع می داند. اشتراک معنوی مفاهیم صفات، منشا معلوم بودن معنا، و ناممکن بودن احاطه بر ذات حق تعالی، منشا مجهول بودن کیفیت است. از سوی دیگر، طباطبایی با پذیرش نظریه «روح معنا»، معنای حقیقی را به «روح معنا» بازمی گرداند. طبق این نظریه، الفاظ بر ارواح معانی وضع شده اند و خصوصیات مصادیق در معانی آنها لحاظ نشده است. از این رو استعمال آنها در مصادیق معقول و معنوی، همچون مصادیق محسوس و ظاهری، حقیقی است و نه مجازی. با بررسی تطبیقی میان این دو نظریه مشخص می شود که نظریه اثبات بلاکیف با قرائت ابن تیمیه بازگشت پذیر به نظریه روح معنا است.

معناشناسی صفات, اثبات بلاکیف, روح معنا, ابن تیمیه, محمدحسین طباطبایی