شاخص های هندسی و تنوع گونه ای زادآوری در روشنه های طبیعی و انسان ساخت پوشش تاجی

سابقه و هدف: روشنه های پوشش تاجی یکی از مناسب ترین شرایط برای زادآوری بسیاری از گونه ها محسوب می شوند. مطالعه نحوه زادآوری در روشنه های طبیعی و انسان ساخت اطلاعات کاربردی را برای افزایش کمی و کیفی زادآوری انواع گونه های درختی فراهم می کند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه مشخصه های هندسی روشنه با مشخصه های تنوع و تراکم زادآوری گونه های درختی در روشنه های طبیعی و انسان ساخت انجام شد. مواد و روش ها: دو قطعه نمونه ۱۶ هکتاری با موقعیت رویشگاهی تقریبا یکنواخت در بخشی از سری یک (مدیریت شده) و سری دو (مدیریت نشده) طرح جنگلداری دکتر بهرام نیا (شصت کلاته، گرگان) انتخاب گردید. موقعیت ۵۶ روشنه با استفاده از سیستم موقعیت یاب تفاضلی DGPS ثبت شد. شاخص های اصلی هندسه روشنه شامل: مساحت (A)، محیط (P) و نسبت محیط به مساحت (P/A) اندازه گیری و سپس شاخص گردی (C) و پیچیدگی شکل روشنه (GSCI) محاسبه گردید. همچنین فراوانی و تنوع گونه ای زادآوری درون روشنه ها در قطعات ۲۵ مترمربعی ثبت گردید. روشنه ها در سه کلاس مساحت کوچک (۲۰-۱۵۰مترمربع)، متوسط (۱۵۰-۳۰۰ مترمربع) و بزرگ (بیشتر از ۳۰۰ مترمربع) کلاس بندی شدند. شاخص های تنوع گونه ای به ازای هر روشنه در محیط نرم افزارPAST محاسبه شد. تجزیه و تحلیل آماری جهت تعیین معنی داری اختلافها و روابط بین شاخص های هندسی و تنوع گونه ای زادآوری انجام شد. یافته ها: میانگین مساحت روشنه های طبیعی ۲۰۶ مترمربع و روشنه های انسان ساخت ۱۷۶ مترمربع بدست آمد. میانگین شاخص گردی روشنه-های انسان ساخت (۷۲/۰=C) بزرگتر از روشنه های طبیعی (۶۶/۰=C) بوده؛ هرچند از نظر آماری اختلاف معنی دار نداشتند. شکل روشنه های طبیعی متناسب با افزایش مساحت، از فرم دایره فاصله گرفته، کشیدتر شد و نیز پیچیدگی شکل آنها افزایش یافت. شاخص پیچیدگی شکل روشنه های انسان ساخت با افزایش مساحت اختلاف معنی داری نشان نداد. همچنین در هر دو نوع روشنه، نسبت محیط به مساحت روشنه های بزرگ، در مقایسه با سایر کلاس های روشنه ها کمتر بود. تراکم زادآوری گونه های افرا پلت، انجیلی و فراوانی کل زادآوری در روشنه های انسان ساخت با مساحت متوسط به طور معنی داری بیشتر از روشنه های طبیعی با مساحت مشابه بود. غنا، فراوانی کل زادآوری، تنوع گونه ای، غالبیت و یکنواختی در روشنه های با مساحت متوسط (۳۰۰-۱۵۰ مترمربع) حداکثر مقدار و اختلاف معنی داری با روشنه های بزرگ (مساحت بزرگتر از ۳۰۰ مترمربع) نشان دادند. در روشنه های طبیعی، با افزایش مساحت تراکم زادآوری گونه های افرا پلت و خرمندی، غنای گونه ای، فراوانی کل و تنوع گونه ای زادآوری به طورمعنی داری کاهش یافت. در روشنه های طبیعی بین شاخص P/A با تراکم زادآوری گونه های افرا و ممرز، همبستگی مثبت مشاهده شد (به ترتیب ۴۸۰/۰r = و ۳۵۶/ ۰r =). شاخص غنا همبستگی منفی با محیط (۳۱۷/۰- r =) و مساحت روشنه های طبیعی (۳۱۰/۰- r =) داشته است. در روشنه های انسان ساخت تراکم زادآوری افرا و شیردار همبستگی معکوس با شاخص گردی (به ترتیب ۵۴۶/۰- r = و۵۶۰/۰- r =) و همبستگی مستقیم (به ترتیب ۵۸۸/۰ r = ، ۶۲۸/۰ r =) با پیچیدگی شکل نشان دادند. پس هرچه روشنه کشیده تر و شکل آن پیچیده تر، تراکم این دو گونه بیشتر بود که این مقدار در روشنه های انسان ساخت با سطح متوسط (۱۵۰-۳۰۰ مترمربع) مشاهده شد. در روشنههای انسان ساخت شاخص یکنواختی همبستگی معکوس و غنای گونهای همبستگی مستقیم با نسبت محیط به مساحت (به تر تیب ۵۵۳/۰- r = و ۵۷۸/۰ r =) نشان داد. نتیجه گیری: روشنه های انسان ساخت در مقایسه با روشنه های طبیعی، منظم تر و گردتر بودند. هرقدر روشنه های انسان ساخت از فرم دایره فاصله گرفته، شکل آن کشیده تر شد، شکستگی ها و پیچیدگی های آن افزایش یافته و تراکم زادآوری پلت و شیردار نیز افزایش یافت. روشنه های انسان ساخت با سطح متوسط (۳۰۰-۱۵۰ مترمربع)، بیشترین مقدار غنا، تنوع و تراکم زادآوری را نسبت به دیگر کلاس های مساحت روشنه نشان داد. بنابراین، می توان این مساحت روشنه را مساحت بهینه برای تیپ غالب توده در نظر گرفت.

Keywords:

روشنه پوشش تاجی , شاخص شکل روشنه , تنوع گونه ای , زادآوری درختی , تراکم گونه ای