علی مختاران - استادیار پژوهشی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج
حیدرعلی کشکولی - استاد بازنشسته گروه آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز.ایران
عبدالعلی ناصری - استادگروه آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز. ایران

در شرایط جدید زهکشی در مرکز و جنوب غرب استان خوزستان،  با  کاهش عمق کارگذاری زهکش ها و زهکشی کنترل شده، مطالعه دینامیک منطقه اختلاط آب شور و شیرین در بالای سفره آب زیرزمینی، شناخت مشخصات این منطقه و تاثیر آن بر دبی و شوری زه آب اهمیت دارد. در این پژوهش هفت گروه پیزومتر در فواصل مختلف از جمع کننده زه آب نصب شد. هرگروه شامل هشت پیزومتر کارگذاری شده در اعماق مختلف سطح خاک (۸/۰تا ۵ متری) بود. این تحقیق در دو مزرعهR۹-۱۱  شرکت کشت و صنعت دعبل خزاعی با عمق متوسط زهکشی دو متر و فواصل لاترال های ۶۵ متری و مزرعهR۸-۷ شرکت کشت و صنعت سلمان فارسی با عمق متوسط زهکشی ۴/۱متر و فواصل لاترال های ۴۲ متری انجام شد. تراز سطح آب در پیزومترها، شوری آب در لایه­های مختلف خاک و دبی و شوری زه آب در سه دوره آبیاری سنگین کشت نیشکر(فروردین تا مهرماه سال های ۱۳۹۳،۱۳۹۲و۱۳۹۶) به صورت روزانه پایش شد. نتایج نشان داد که با شروع آبیاری سنگین، بار هیدرولیکی افزایش یافته و اختلاف بارهیدرولیکی بین لایه های پایین(چهار وپنج متری) نسبت به لایه های سطحی، جریان عمودی و هجوم آب شور به سمت بالا را برقرار می سازد. کاهش عمق کارگذاری زهکش ها تا۶۰ سانتی متر از مزرعهR۹-۱۱نسبت به مزرعه R۸-۷و فاصله گرفتن ازجمع کننده تا ۴۰۰ متر در هر مزرعه که کاهش عمق کارگذاری زهکش ها تا ۴۰ سانتی متر را به همراه داشت، باعث افزایش بار هیدرولیکی به میزان متوسط۱۲-۸ سانتی متر، افزایش ضخامت منطقه اختلاط تا یک متر و کاهش خط میانگین شوری در ناحیه اختلاط به میزان هشت درصد بود. در این تحقیق مشخص شد که شوری زه آب تحت تاثیر شوری آب آبیاری و شوری آب زیرزمینی بوده و تفاوت درعمق زهکشی، موقعیت لایه محدودکننده و وجود عدسی های ماسه ای بر این شوری موثر است. با کاهش عمق زهکشی، دبی زه آب به شدت کاهش یافت. به طوری که میانگین زه آب از هر لاترال در مزرعهR۹-۱۱، ۱۰ میلی متر در روز و در مزرعهR۸-۷به ۳/۳ میلی متر در روز بود. نتایج این پژوهش نشان داد که با افزایش ضخامت منطقه اختلاط آب شور و شیرین ناشی از کاهش بهینه عمق زهکشی، به دلیل استفاده گیاه از این منطقه، حجم آب مصرفی در هر دور آبیاری کاهش می یابد و می تواند عاملی موثر در جهت حفاظت منابع خاک و آب باشد.

زهکشی نوین, منطقه بینابین, لایه محدودکننده, غلظت املاح, پیزومتر