محمد رضائیان حق - مربی گروه معارف اسلامی، دانشگاه جامع علمی کاربردی، تهران، ایران.

در تعریف کلاسیک ادیان سامی ، اعتقاد به وجود خداوند خالق ، جوهره دین محسوب می شود، حال آنکه برخی نظام های اعتقادی نظیر بودا ، کنفوسیوس ، تائو و آیین جین فاقد این جزء اند. برخی از محققان به سبب فقدان خدای خالق ، آیین بودا را در زمره مکاتب الحادی در نظر می گیرند. هرچند محور آیین بودا ، اعتقاد به وجود خالق نیست و هدف ، رهایی انسان از رنج یا همان نیل به نیروانه است، با این حال ویژگی های مشترکی میان آموزه های بودا و حقیقت مطلق وجود دارد. در میان مکاتب بودایی گرایش های اعتقادی به خداوند را می توان در سه رویکرد خلاصه کرد؛ نخست، مکاتبی که بودا و کسانی را که به مقام ارهت (بودی ستوه) رسیده اند به مثابه خدا در نظر می گیرند؛ دوم، طرفداران نظریه پویشی که جهان و خدا را در حال صیرورت می دانند؛ رویکرد سوم تفسیری از خدا به عنوان حقیقت غایی است که در میان برخی از فیلسوفان بودایی با تعابیری نظیر «نیروانه» ، «تهیا و «درمه» بیان می شود. مطابق این دیدگاه، چون ماهیت اشیا بر ما پوشیده است، بنابراین، ما نمی توانیم حقیقت را توصیف کنیم.

الوهیت, حقیقت غایی, درمه, نیروانه, تهیا, الاهیات پویشی, پاننتئیزم