اکبر باقری - دانش آموخته دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.
حسن علی آبادی - دانش آموخته کارشناسی ارشد مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران .

آموزه بداء یکی از اختصاصات کلامی و وجوه تمایز شیعه امامیه از سایر مسلمانان است. منشا قرآنی باور به این آموزه، مواجهه عقیدتی و عملی پیامبر اکرم k با یهود است. یهودیان معتقد به بسته بودن دست خدا در تدبیر کائنات پس از خلقت بودند، اما پیامبر بر اساس آیات قرآن به بساطت دست الاهی در امور عالم قائل بوده است. امامان j نیز با مطرح کردن معارف توحیدی و تاکید بر «خروج عن الحدین» (حد تعطیل و تشبیه) و پیش کشیدن آموزه بداء، شیعیان را از درافتادن به ورطه تعطیل نقش خداوند در عالم بازداشتند. آموزه بداء، که مشابه نسخ در شرایع پیش از اسلام است، با استناد به آیات قرآن در میان شیعیان مطرح شد و گسترش یافت. این عقیده دو نقش کاربردی عقیدتی و رفتاری برای باورمندان در پی دارد. نقش کاربردی تصحیح اعتقاد توحیدی آموزه بداء از حیث تاکید بر فاعل مایشاء بودن مستمر خدا در عالم هستی، راه نیافتن تغییر در علم الاهی و شناخت تنوع قضا و قدر الاهی در خور توجه است. نقش کاربردی باور به این آموزه در عملکرد انسان نیز در باور به حاکم نبودن جبر در عالم هستی و نقش چشمگیر عقاید و رفتار انسان در تغییر قضا و قدر الاهی ریشه دارد، به طوری که تصحیح عقاید و طی طریق هدایت و انجام دادن اعمال صالح را در تغییر مقدرات الاهی خویش موثر می بیند؛ بیشترین انگیزه را در خودسازی برای ترک عقاید باطل و اعمال ناپسند در انسان ایجاد می کند و موجب نقش آفرینی وی در امور دنیوی و اخروی می شود.

بداء, مشیت, اراده الاهی, قضا و قدر, عملکرد انسان, عقیده و عمل صالح