سالم مرمضی - گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
محمد علی میرحسینی - گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

هدف: پروتئین HSP۹۰ یکی از اعضای خانواده پروتئین های شوک گرمایی است که در پاسخ به استرس های محیطی تولید شده و نقش های مختلفی در سلول دارد. در این مطالعه تغییر بیان ژن HSP۹۰ در ساعات مختلف روز و رابطه آن با دمای محیط و تردد زنبور عسل کارگر مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش: تردد زنبور عسل چراگر در جلوی دریچه کندو و دمای محیط در پنج زمان مختلف روز (ساعت های ۷:۰۰، ۹:۳۰، ۱۲:۰۰، ۱۴:۳۰ و ۱۷:۰۰) طی سه روز اندازه گیری شد. بیان نسبی ژن HSP۹۰ نیز طی این پنج زمان با استفاده از روش Real-time PCR اندازه گیری شد. برای آنالیز آماری داده های دما و تردد زنبور عسل، اثر روز به عنوان بلوک (اثر تصادفی و هر روز به عنوان یک بلوک) و اثر زمان های مختلف روز به عنوان اثر ثابت در مدل مد نظر قرار داده شد. همچنین تابعیت بین این صفات نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج: نتایج نشان داد که ساعت های مختلف روز اثر معنی داری بر تردد زنبور عسل و بیان نسبی ژن HSP۹۰ دارد (۰۱/۰ > P). حداکثر و حداقل دمای محیط به ترتیب در ساعت های ۱۲:۰۰ ظهر و ۷:۰۰ صبح ثبت شد. حداکثر و حداقل تردد زنبورهای چراگر نیز به ترتیب در ساعت های ۱۷:۰۰ و ۱۲:۰۰ ظهر حاصل شد. به علاوه اینکه بیشترین و کمترین میزان بیان نسبی ژن HSP۹۰ در ساعت های ۱۲:۰۰ و و۷:۰۰ ملاحظه شد. نتایج آنالیز تابعیت مشخص کرد که تردد زنبور کارگر و بیان نسبی ژن HSP۹۰ با افزایش دمای محیط افزایش می یابد؛ البته تردد زنبورها در دمای بالاتر از ۳۹ درجه سلسیوس کاهش یافت. به علاوه، تردد زنبورهای کارگر تا افزایش سه برابری بیان ژن HSP۹۰، افزایشی بود و بعد از آن روند کاهشی داشت. نتیجه گیری: بطور کلی روند تردد زنبور عسل، دمای محیط و بیان نسبی ژن HSP۹۰ طی روز الگوی مشخصی داشت. افزایش دما و وارد شدن یک تنش دمایی در اواسط روز باعث افزایش بیان ژن HSP۹۰ و در نتیجه کاهش تردد زنبور عسل شد. توصیه می شود به منظور بهینه سازی تردد زنبورهای عسل جهت جمع آوری شهد، مدیریت لازم جهت کنترل این تنش دمایی اعمال شود. 

ژن HSP۹۰, بیان ژن, رفتار تردد, زنبور کارگر, دمای محیط, زنبور عسل ایرانی