راحله گندمکار - Assistant professor of Linguistics, Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba’i University, Tehran

مقولهبندی به­مثابه سازمانبندی و قرار دادن چیزهای گوناگون، اعم از پدیدهها، اشیا، رخدادها و جز آن در گروههای مختلف، نوعی عملکرد شناختی در انسان است که بر حسب «رده» مشترک مقولهها یا «روابط» موضوعی میان آن­ها صورت میگیرد. پژوهشهای انجامشده نشان میدهند که عملکرد شناخت غربیها و آسیاییهای شرقی به­ویژه چینیها در باب مقولهبندی کاملا متفاوت است؛ بر این اساس، غربیها بر مبنای «مقوله» (مقولهبندی ردهای) و آسیاییهای شرقی بر حسب «رابطه» (مقولهبندی موضوعی) به دستهبندی چیزها میپردازند. پژوهش حاضر با انجام دو آزمون در قالب پرسش­نامههای تصویری و زبانی درمورد ۵۰ سخنگوی خانم و آقای فارسیزبان به ارزیابی و تحلیل عملکرد شناخت آنان پرداخته است. پرسش­نامه تصویری نشان میدهد که از مجموع ۵۰ شرکتکننده فارسیزبان، ۷۰ درصد مقولهبندی را بر مبنای «رابطه» انجام دادهاند؛ پرسش­نامه زبانی نیز نتیجه آزمون تصویری را تایید میکند و نشاندهنده آن است که ۷۶ درصد از سخنگویان فارسیزبان در جریان مقولهبندی، معیار «رابطه» را درنظر گرفتهاند و درواقع، روی محور هم­نشینی عمل کردهاند. بر این اساس، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که اولا عملکرد شناخت در تمامی انسانها یکسان نیست و ثانیا شناخت فارسیزبانان در زمینه مقولهبندی روی محور هم­نشینی عمل میکند، برخلاف غربیها که در جریان مقولهبندی، درواقع دست به «ردهبندی» میزنند و روی محور جانشینی عمل میکنند.             

cognition, taxonomic categorization, thematic categorization, category, relationship, واژه های کلیدی: شناخت, مقوله بندی رده ای, مقوله بندی موضوعی, مقوله, رابطه.