عرفا عرفان را دارای دو بعد نظری و عملی دانسته اند؛ این مقاله به بعد عملی آن پرداخته است. عرفان عملی دارای مراتب خاصی است که اکثر عرفا بر سه مرحله ابتدا (مقدمات)، وسط (ریاضت) و انتها (کمال)اتفاق نظر دارند. از سویی دیگر در طراحی سلسله مراتب تمامی حمام های ایرانی، سه فضای اصلی بینه،میاندر و گرمخانه قابل مشاهده است که شخص خواهان نظافت در هر فضا اعمال مشخصی را انجام میدهد. در مقاله حاضر فرضیه ای مطرح شده مبنی بر ارتباط، یا جسورانه تر از آن مطابقت اعمال افراد دراین سه فضای اصلی و اعمال و حالات شخص عارف در مراحل سه گانه عرفان عملی. بدین صورت کهاولین مرحله عرفان عملی یا مقدمات با اعمال شخص در بینه، مرحله میانی یا ریاضت با اعمال شخص درمیاندر و در نهایت، مرحله انتهایی عرفان عملی یا کمال، با حالات شخص در گرم خانه تطبیق داده شده است. برای برقراری رابطه ای مملوس تر یا تطابقی مشهودتر میان این دو، آب دراین فضاها به عنوان نمادمعنویات و تزئینات نماد مادیات فرض شده است. چه بسا معماران ما در گذشته از طراحی این سلسله مراتب در فضاهای حمام های ایرانی، مقصودی فراتر از آنچه که ما به چشم می بینیم را داشته اند.