زهره اخوان مقدم - دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

ریشه" ف ت ن" ۶۰ بار و واژه "فتنه" ۳۴ بار در قرآن آمده است. گستردگی کاربرد قرآنی و روائی این واژه، و نیز سخنان متفاوت و گاه متناقض عالمان واژه شناس و مفسران، موجب تشتت و اختلاف آراء شدید گشته، که گاه معنای ریشه با مقدمات یا لوازم آن اختلاط یافته است. این نگارش به دنبال مشخص کردن مفهوم فتنه و ابعاد آن در قرآن و نهج البلاغه و سخنان امیرالمومنین استنتیجه آن شد که فتنه در بسامد قرآنی خود، به معانی "امتحان" "عذاب" "هلاکت" و نیز "ایجاد فضای اضلال و شبهه افکنی" آمده است. امتحان شامل نعمت و نقمت می شود که هر دو برای تمیز انسان های صالح و طالح لازم بوده و با هدف تربیتی انجام می شود. در نهج البلاغه نیز فتنه در همه معانی فوق استعمال شده و به معنای اضلال و اختلاف افکنی و ایجاد فضای گمراه کننده، بسیار گسترده تر بکار رفته است. از همین رو امیرالمومنین(ع) در بیان نشانه های فتنه، خاستگاه های فتنه، و نیز راه های مبارزه با فتنه همت فراوان گماشته اند. اگر چه همه این امور چنانچه داب قرآن است، در کلام الهی بصورت کلی ذکر شده اند، ولی در نهج البلاغه، حضرت علی(ع) مصادیق فتنه را از عصر جاهلیت تا نسل معاصر خود به طورمفصل تحلیل نموده، و جریان شناسی و آسیب شناسی فرموده است.

نهج البلاغه, قرآن, فتنه مثبت, فتنه منفی, مفهوم شناسی