یاشار ذکی - استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران
آرش نصیری زرقانی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران
سجاد جمراسی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران

بحث امنیت و توسعه، یکی از موضوعات پایه و اساسی در ساماندهی نواحی مرزی به شمار میرود. کشورهایی که در ناحیه مرزی مشترک خود با دولت همجوارشان دچار تنش هستند، در بسیاری مواقع ناچارند ابتدا امنیت را در اولویت های خود قرار دهند و رویکردی امنیتی به این عرصه داشته باشند. گاهی این امر سبب میشود که با تاکید زیاد به استقرار امنیت در مرزها، بحث توسعه این نواحی مورد غفلت قرار گرفته و توجه به آن، موکول به زمانی شود که امنیت در وهله اول بطورکامل برقرار شده باشد. دولت ایران در دوره پهلوی دوم بهدلیل تنشها و مناقشاتی که با همسایه غربی خود داشت بیش از آنکه توسعه نواحی مرزی را مدنظر قرار دهد، امنیت را در اولویت قرار داده بود که عوامل متعددی در این امر دخالت مستقیم داشتند. هرچند درمورد امنیت و توسعه نواحی مرزی و رویکردهای مختلف در این زمینه مطالبی نوشته و تحقیقاتی انجام شده اما در باب نواحی مرزی مشترک با کشور عراق در دوره پهلوی دوم تحقیقات و آثار ناچیزی به رشته تحریر درآمده است . هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر اتخاذ رویکرد امنیتی در نواحی مرزی غرب کشور و همچنین تاثیر آن بر آمایش نواحی مرزی ایران است. نوشتار حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش دلیل درگیریها و اختلافات مرزی دو کشور، انعقاد قراردادهای مبهم، ناعادلانه و خارج از عرف و قوانین بین الملل میان طرفین و همچنین عدم ثبات سیاسی کشور عراق و وقوع کودتاها و جابجایی های ناگهانی قدرت در این کشور تشخیص داده شده و به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. درمورد دلایل اتخاذ رویکرد امنیتمحور ایران در این نواحی در دوره زمانی مذکور، چهار عامل اختلافات مرزی، اختلافات ایدئولوژیک، عوامل ژئوپلیتیکی و نظام بسیط متمرکز در ایران، مهم و تاثیرگذار تلقی شدند.

امنیت، توسعه، نواحی مرزی، اختلافات مرزی، پهلوی دوم.