مجتبی برهانی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری در دانشگاه شهاب دانش
محمد حمانی قصبه - عضو هیئت علمی دانشگاه شهاب دانش در قم

امر تعلیم وتربیت همیشه به عنوان یکی از پایه های فرهنگ و تمدن محسوب میشود و همواره از نقش مهمی در رشد و بالندگی جوامع برخوردار بوده است. با ورود اسلام به ایران، فراگیری دانش که با دین پیوندی ناگسستنی داشت نیز به شکوفایی می رسد. ضرورت آموزش علوم دینی همانند ابزاری مهم در جهت تبلیغ و گسترش عقاید مذهبی جهان اسلام از قرون نخستین اسلامی مطرح شد و بهسرعت موردتوجه قرار گرفت. درگذشته هسته مرکزی آموزش دانش اسلامی مساجد بودند که به مرورزمان و رخدادن تحولات باعث شکل گیری مدارس و ایفای نقش آن به عنوان عنصری مستقل شد. در کشور ما نیز مدارس گوناگونی در دوره های متفاوت بنیان نهاده شدند که ارزشهای معماری بسیاری از آنها ناشناخته مانده یا کمتر شناخته شده است و این نهادهای آموزشی جدیدعمدتا در شهرها و بر اساس ویژگی های معماری بومی، نیازهای اجتماعی و نیز قدرت و حمایت بانیان در مناطق مختلف پدیدار شد و رشد کرد. در این پژوهش با بررسی و مطالعه مختصری به شکل گیری مدارس از ابتدا تا عصر صفوی و تحلیل مدرسه جهانگیرخان ضمن فراهم آوردن زمینه آشنایی با تاریخ مدارس، به روشن شدن سیر تحول معماری نیز پرداخته است. این مطالعه عمدتا بر پایه بازدید و بررسیهای میدانی نگارنده و نیز بهرهبرداری از منابع مکتوب و تصویری موجود صورت پذیرفته است. نتایج نشان میدهد که اولا: به دلیل تحولاتی که در کشور در زمان صفوی رخ داد، بر اهمیت ساخت و کیفیت مدارس افزوده شد. ثانیا: مدرسه جهانگیرخان را میتوان بهعنوان نمونهای از معماری عصر صفوی به دلیل ویژگیهای ساختاری و کارکردی و همچنین ارتباطش با فضای نیارشی (مسجد جمعه) در نظر گرفت. باتوجه به رسمی شدن مذهب شیعی در کشور و توسعه معماری در عصر صفوی، به تبع مدارس این دوره هم تحت تاثیر قرار گرفتند و سبب ایجاد تحولاتی در نظام آموزشی و معماری مدارس شد.

آموزش، معماری مدارس ایران، صفویه، مدرسه جهانگیرخان، تحول نظام آموزشی.