فرشاد پژوه - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران
صنم کوهی - دانشجوی دکترای آب و هواشناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

بارش های سیل آسا به دلیل ناگهانی بودن آن خسارات سنگینی در بخش های مختلف تاسیسات زیربنایی، عمرانی و کشاورزی برای مناطق مختلف کشورمان به ویژه مناطق پربارش به بار می آورند. در پژوهش حاضر به شناسایی الگوهای فشار تراز دریا و تحلیل شرایط همدید و ترمودینامیک روزهای بارش ابرسنگین استان گلستان پرداخته شده است. بدین منظور ابتدا با استفاده از داده های ایستگاه زمینی و در نظر گرفتن دو شرط آستانه بارش بالاتر از صدک ۹۸ درصد و فراگیری بیش از ۵۰ درصد، ۱۵ روز بارش ابرسنگین طی فصل بهار دوره آماری ۱۹۷۰-۲۰۱۹ استخراج شد. داده های فشار تراز دریا بر روی یاخته های ۲۵/۰ × ۲۵/۰ درجه قوسی در ۱۰ تا ۷۰ درجه عرض شمالی و ۱۰ تا ۹۰ درجه طول شرقی از مرکز پیش بینی های میان مدت اروپایی (ECMWF) استخراج شدند. بر روی ماتریس همپراش داده های فشار تراز دریا در۱۵ روز بارش ابرسنگین تحلیل خوشه ای با روش ادغام انجام شد و ۳ الگوی همدید فشار هنگام رخداد بارش های ابرسنگین بهاره استان گلستان مشاهده می شود. نتایج حاصل از تحلیل همدیدی نقشه ها نشان داد که به هنگام رخداد بارش های ابرسنگین زبانه هایی از پرفشارهای سرد مستقر بر روی اروپا، روسیه و سیبری و کم فشارهای گرم چند هسته ای واقع در مناطق جنب قطبی، نیمه شرقی ایران، پاکستان و اطراف دریاچه آرال و بالخاش به سمت شمال شرق ایران و استان گلستان گسترش یافته اند. این شرایط باعث شکل گیری مناطق جبهه زایی فعال و به تبع آن شیو فشاری شدید در شمال شرق و جو استان گلستان شده و منجر به رخداد روزهای بارش ابرسنگین در منطقه مورد مطالعه شده است. نتایج حاصل از تحلیل تابع شار همگرای رطوبت هم نشان داد که بیشترین شار همگرای رطوبت در ترازهای زیرین جو (۱۰۰۰ و ۸۵۰ هکتوپاسکال) و به ترتیب توسط منابع آبی خزر، خلیج فارس و عمان صورت گرفته است؛ اما در ترازهای میانی جو (۷۰۰ و ۵۰۰ هکتوپاسکال) با مداری شدن جریان های جوی علاوه بر دریای خزر، منابع آبی مدیترانه و سیاه هم تغذیه رطوبتی این گونه بارش ها را بر عهده گرفته اند.

بارش ابرسنگین, تحلیل خوشه ای, تحلیل همدید, شار همگرای رطوبت, استان گلستان