سودا نوروزی - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
علی جوان فروزنده - استادیار، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

توجه به مقوله مشارکت بهره­برداران فضاهای عمومی در فرآیند طراحی معماری از نکات مهم و حائز اهمیت است. این موضوع در سال­های اخیر مورد توجه بسیاری از محققان و طراحان این گونه از فضاها قرار گرفته و در نمونه­های عملی نیز در سه سطح طراحی، برنامه­ریزی و تصمیم­سازی به ارائه راهکارهای اجرایی طراحی مشارکتی اقدام گردیده است. علی­رغم وجود روش مشخص انگیختگی مشارکتی در طراحی، در کشور ما توجه به این مقوله عمدتا به سطح پایینی از روش­های دریافت اطلاعات مانند مصاحبه و ضبط نظرات بهره­برداران اکتفا شده و نوعی اغفال در سطوح کلان طراحی، برنامه­ریزی و تصمیم­سازی مشاهده می­گردد؛ به طوری که نتایج به دست آمده از این اقدامات یا در حد صرفا نوشتاری و یا در سطح پایین مداخله عملیاتی منحصر گردیده است. نکته حائز اهمیت در این میان، عدم تبیین مناسب از مولفه­های تاثیرگذار مشارکت از یک طرف و نبود ساختار تاثیرگذاری این مولفه­ها و ارتباط آن با فرآیند طراحی از طرف دیگر است. بنابراین مقاله حاضر با هدف تبیین عوامل مشارکتی به تحلیل و ارائه مدل مفهومی _ ساختاری تاثیرگذاری این عوامل در فرآیند طراحی می­پردازد. روش تحلیل و ارائه مدل مقاله براساس روش قیاسی _ مروری است. بر این اساس، سه مولفه اصلی ابعاد فردی، اجتماعی و مکانی به عنوان عوامل اصلی تاثیرگذار در طراحی مشارکتی استخراج گردید که توجه به این عوامل در قالب سه گانه ذهنیت­های فردی، ترجیحات اجتماعی و نیازهای عملکردی _ معنایی به عنوان شاخصه­های مفهومی طراحی مشارکتی ارائه گردیده است. در این میان حاصل تلاقی این سه­گانه با مفاهیمی مانند حس تعلق به مکان (در ابعاد معنایی)، تنوع کالبدی و عملکردی (در ابعاد اجتماعی _ مکانی)، نفوذپذیری و خوانایی (در بعد مکانی) بیشترین نقش در سطوح مداخله مشارکتی را دارا و در سطح ثانویه مولفه­های دسترسی، امنیت و دعوت کنندگی (در ابعاد مکانی) نقش بعدی را عهده­دار هستند. سطح ثانویه تاثیرگذاری مکان باعث تسهیل حضور افراد در مکان­های عمومی گردیده و سطح اولیه تاثیرگذاری سبب تعمیق مشارکت در مکان­های عمومی و ایجاد ساختار عاطفی، ناخودآگاه و معنایی در مکان می­گردد.

مشارکت, فرآیند طراحی, فضاهای عمومی, عوامل اجتماعی