حسین هوشمند فیروزآبادی - استادیار گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم، قم، ایران
احمد احسانی فر - عضو هیات علمی پژوهشگاه قوه قضائیه
سید محمد حسن سیادت - استادیار دانشگاه آیت الله بروجردی ره
رضا پورموسوی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آیت الله بروجردی ره

به موجب قاعده احسان، شخص محسن در قبال خسارتی که به محسن الیه وارد می آورد تا از وی دفع ضرر کند بدلیل احسانش از ضمان معاف است. یکی از مسائل مهم ذیل این قاعده این است که اگر محسن و محسن الیه یک نفر باشند یعنی شخصی برای دفع ضرر از خود یا ایصال منفعت به خودش به دیگری زیان وارد آورد آیا قاعده احسان چنین شخصی را نیز از ضمان معاف می سازد یا خیر؟ در این مقاله با رد دیدگاه فقهایی که احسان بر خود را رافع ضمان دانسته اند اثبات گردیده احسان بر نفس موضوعا احسان نیست چون تبادر و صحت سلب هر دو علامت حقیقت هستند و متبادر از احسان، احسان بر غیر است و سلب عنوان احسان از «احسان بر خود» صحیح است و حتی اگر هم قائل به خروج موضوعی احسان بر نفس از شمول قاعده احسان نشویم بدلیل لزوم وجود حسن فعلی جهت جریان قاعده احسان و عدم وجود چنین حسنی در «احسان بر خود» نسبت به زیاندیده و نیز بدلیل اینکه آیه شریفه «ما علی المحسنین» امتنانی است و نباید به ضرر زیان دیده منجر شود فلذا باید قائل به خروج حکمی «احسان بر نفس» از شمول قاعده احسان شویم.

احسان به خود, احسان, ضمان, احسان بر نفس, مسئولیت مدنی, دفاع مشروع, اضطرار