فرزانه برزو - گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
حسن ذوالفقاری - گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
جعفر معصوم پور سماکوش - گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
جلیل صحرایی - گروه فیزیک، دانشکده علوم، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

طوفان­های گرد و غباری جزء مخاطرات اقلیمی هستند و براثر به­هم­خوردن تعادل های گسترده اکولوژیکی رخ می­دهند. موقعیت جغرافیایی ایران در جنوب غرب آسیا و در کمربند اقلیمی خشک و نیمه خشک جهان شرایط مناسبی را برای رخداد این مخاطره فراهم آورده است. با هدف شناسایی و تحلیل فضایی طوفان های گرد و غبار در ایران، داده های باز تحلیلی NCEP/DOE، ERA و داده های زمینی ۵۲ ایستگاه سینوپتیک طی دوره ۳۶ ساله (۱۹۸۰ تا ۲۰۱۶) انتخاب شدند. شارهای گرمایی و ذخیره انرژی سطحی با استفاده از مدل تابشی – همرفتی یک بعدی محاسبه شد. هشت متغیر محیطی با بررسی ارتباط بین عوامل محیطی و رخداد گرد و غبار با استفاده از روش همبستگی پیرسون، برای تحلیل های فضایی چشمه های گرد و غبار در ایران انتخاب شد. مکان یابی چشمه های گرد و غبار با تلفیق روش تحلیل سلسله مراتبی و روش هم­پوشانی شاخص ها انجام و نقشه های به­دست­آمده با نقشه های کاربری زمین و شاخص تفاضل گیاهی نرمال­شده مطابقت داده شدند. نتایج نشان داد که ذخیره انرژی سطح زمین پیش از وقوع طوفان گرد و غبار، به­دلیل افزایش دمای سطحی و خشکی هوا، بالا بوده و انرژی آزادشده از راه ناپایداری های سطحی موجب شکل گیری بادهای شدیدی در مناطق طوفانی می شود. پس از شکل­گیری بادهای شدید و تخلیه انرژی، میزان ذخیره انرژی سطحی در روز وقوع طوفان به شدت (به طور متوسط تا ۱۴۲ وات بر متر مربع) کاهش می یابد. بخش های جنوب و جنوب شرقی (استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بخش های جنوبی استان فارس)، شرقی (بخش شرقی استان های خراسان رضوی و یزد) و نواحی مرکزی ایران، پتانسیل بالایی برای تبدیل به چشمه های گرد و غبار دارند. طی سال های اخیر با افزایش تغییرات شاخص تفاضل گیاهی نرمال شده و تشدید فرسایش خاک، پتانسیل نواحی مستعد منشا گرد و غبار در بخش های جنوبی، جنوب شرقی و جنوب غربی ایران افزایش یافته و اطراف دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران و شرق دریای خزر نیز طی سال های اخیر با تغییرات شدید در شاخص پیش گفته به نواحی مستعد منشا گرد و غبار تبدیل شده اند.

عوامل محیطی, مدل های تابشی – همرفتی, چشمه های گرد و غبار, تحلیل فضایی, ایران