اعظم دهقانی نیسیانی - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه الزهراء
خدیجه (ندا) شاه محمدی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
سید حسین مرعشی - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شیراز

رسم الخط هر زبان بخشی از هویت و تاریخ فرهنگی آن است و بیانگر تغییراتی است که آن زبان در گذر زمان بدان دچار شده است. قاعده در رسم الخط این است که واژه همان گونه که تلفظ می­شود نوشته شود، البته گاهی هنجارگریزی­هاییدر رسم الخط نیز به وجود می­آید. گروهی از زبان شناسان، هنجارگریزی­های رسم الخطی زبان عربی و فارسی را بی­مفهوم و اتفاقی دانسته­اند و آن را نتیجه بی­نظام بودن قواعد خط می­دانند. اما برخی دیگر بر این باورند که نظم­گریزی های خط فارسی کاملا تحت تاثیر خط عربی بوده است. وجود چنین دیدگاه هایی و کشف جنبه های تفاوت آن ها بر اهمیت پژوهش در این زمینه می افزاید. این مقاله با تکیه بر روش توصیفی _ تحلیلی به مطالعه هنجارگریزی­های رسم­الخطی مشترک میان فارسی و عربی و نیز هنجارگریزی­های مخصوص فارسی پرداخته و با استفاده از تحلیل تطبیقی به این نتیجه رسیده است که علاوه بر زیبایی خط، دلایلی چون تاثیرپذیری از شیوه های کتابت قدیمی، اصل تمییز بین صورت­های مشابه، حفظ ساختار ظاهری واژه و تاثیرات صوتی، در شکل­گیری این هنجارگریزی­ها موثر بوده است.

رسم الخط فارسی, رسم الخط عربی, تحلیل تطبیقی, هنجارگریزی های رسم الخطی مشترک و مخصوص