پریا شفیع پور یوردشاهی - گروه معماری داخلی، آموزشکده فنی دختران ارومیه، دانشگاه فنی و حرفه ای استان آذربایجان غربی، ارومیه، ایران
طیبه معظم اسلاملو - کارشناسی ارشد دانشگاه ازاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ،تهران ، ایران

پنجره در معماری اسلامی نقش بسیار مهمی در ارائه فرهنگ و کارکرد بنا داشته و توجه به جنبه های کارکردی و معناشناختی آن در معماری اسلامی در شناخت فرهنگ اسلامی موثر می باشد و فضا با وجود این عنصر جایگاه بالایی از جنبه های مادی و معنوی همچون زیبایی بصری و حفظ حریم و محرمیت ازفضای بیرونی پیدا می کند، اما با توجه به تحولات دوران جدید و آزادی بی حد در شکل پذیری عناصر بناها، نوعی آشفتگی و گاهی هم شکلی یکنواخت و بی ارتباط با فرهنگ اسلامی را برای پنجره ایجاد کرده که باعث کمرنگ شدن نقش پنجره در زندگی انسان ها در عصر نو شده است. لذا درمقاله حاضر ابتدا به مبانی نظری پنجره و اهمیت فرهنگی آن پرداخته می شود و سپس با بررسی کالبدی پنجره و کارکرد آن در داخل و نمای بناهای ایرانی-اسلامی با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، به مقایسه و تحلیل جایگاه پنجره در معماری اسلامی پرداخته شده است، از این رو هدف اصلی مقاله براین است با شناسایی این لایه ها در معماری اسلامی و بهره برداری عالمانه از آنها، در دوره معاصر به این عنصر معماری معنا بخشیده شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد که پنجره های ایرانی- اسلامی با شیوه زندگی و فرهنگ ایرانی در ارتباط تنگاتنگی بودند. همچنین در عین کثرت، دارای وحدت بوده و ویژگی هایی چون تاکید بر عمودیت و اتصال آسمان و زمین، قوس تیزه دار و حس وحدانیت، شبکه بندی ها و رنگی بودن شیشه های پنجره و تناسبات دقیق که الگوی مستطیلی منظم و متقارن و هندسی را همراه با پویایی و پیوستگی فضای بیرون و درون ایجاد می کنند و درون گرایی دست می دهند و در نهایت حس قوای الهی را تقویت می بخشند. با توجه به پژوهش های متعددی که در این زمینه شده است، راهکارهایی جهت طراحی پنجره های محیط های ساخته شده در راستای معماری ایرانی-اسلامی ارائه گردیده است. مقاله تحقیقی حاضر، پژوهشی کاربردی است که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه تطبیقی به تحلیل و بررسی نظام ساختار پنجره های ابنیه اسلامی و ایرانی در گذشته و حال پرداخته و نکاتی از آن استنباط و تحلیل شده است.

پنجره، معنا، کارکرد، فرهنگ