بازشناسی تحلیلی تاویل آیه «الست» در زبان صوفیانه و معنای آن در گستره تفسیر

با دیدگاهی تحلیلی میتوان ژرفساخت هنری زبان قرآن و خلاقیت ذهن و زبان صوفیانه را در رویارویی با آیه ۱۷۲ سوره اعراف که به جریان «عهد الست» میانجامد و نیز مناقشههای تفسیری و کلامی مفسران بررسی کرد. با این دیدگاه روشن میشود که ذهن و زبان صوفیانه در رویارویی با این آیه چه نقشی دارد و چه عواملی باعث شده است تا این آیه چنین نمودهایی داشته باشد. همچنین به این پرسش نیز پاسخ داده میشود: آیا جلوه این آیه در زبان صوفیانه، متناسب با حقیقت است یا از کنشگری و خلاقیت ذهن و زبان صوفیانه در خوانش قرآن برخاسته است؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد که جلوه آیه ۱۷۲ سوره اعراف در زبان صوفیانه، دستاورد ذهن کنشگر صوفی و زبان زاینده اوست و با حقیقت این آیه همخوانی ندارد؛ یعنی ذهن کنشگر صوفی از واژه «ذریتهم» و «الست»، اشتقاق مطلوب خود را به دست آورده و با استعاره، ترکیبهای «عالم ذر» و «عهد الست» را ساخته است. این ترکیبهای استعاری نیز زمینه تاویل را فراهم آورده و این آیه را به مرتبهای فراتر از تمثیل رمزی رسانده است. در گستره تفسیر نیز مفسران، بدون در نظر گرفتن ارتباط محتوایی آیه یادشده با آیات پیش وپس آن و نیز تقدم روایتمداری بر رجوع به آیات قرآن و ارتباط درونی آنها، ناگزیر شدهاند به جریانی مانند «عالم ذر» و «عهد الست» قائل شوند یا سرانجام، قول به مجاز و تمثیل را بپذیرند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانهای و اسنادی تنظیم شده است. در این پژوهش، هدف آن است که روشن شود زبان صوفیانه چگونه با قابلیت شعری و توانایی هرمنوتیکی، حقیقتهای قرآنی را به مجاز تبدیل میکند و در برخورد با این منبع میتواند کنشگر باشد. همچنین آشکار شود که چرا در گستره تفسیر، عکس این قضیه صادق است؛ به دیگر سخن، چرا ذهن صوفی در رویارویی با این آیه، کنشگر و ذهن مفسر، کنشپذیر است؟

Keywords:

قرآن , تاویل , اعراف , الست , عالم ذر