طاهره آذرفر - دانشجوی گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران
محبوبه شرفی - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام، شهرری، ایران

پژوهش حاضر چگونگی و چرایی رفتار خلفای عباسی در مواجهه با شیعیان امامیه را می کاود و به این پرسش اساسی پاسخ می دهد که رفتار خلفا با شیعیان امامیه در مقطع تاریخی ۲۳۲-۳۲۹ ه.ق. چگونه بوده و رفتار آنها بر چه عوامل و دلایلی استوار بوده است. همچنین، به این پرسش پرداخته است که بازتاب این رفتار چه وضعیتی را برای شیعیان ایجاد کرده است. این پژوهش بر اساس شیوه تبیین تاریخی سامان پذیرفته و یافته هایش نشان می دهد که رفتار خلفای عباسی، از زمان متوکل تا پایان خلافت الراضی بالله، پیرو مشی ثابتی نبوده و آنها بنا بر عواملی همچون مشروعیت خواهی، اقتدارطلبی، و ضرورت های سیاسی، رفتاری از سطح خشونت آمیز تا مسالمت آمیز در قبال شیعیان امامیه در پیش گرفته اند. تبعات رفتار خصومت آمیز آنان نتایجی در نظام اجتماعی شیعیان مانند سرکوب، فشار اقتصادی، محدودیت فعالیت های سیاسی و فرهنگی، برکناری از مناصب، بدرفتاری با بزرگان مذهبی، توهین به مقدسات و تخریب قبور ائمه شیعی داشته است. همچنین، پیامدهای رفتار مسالمت آمیز خلفا باعث ورود خاندان های شیعی به مناصب دیوانی و حتی وزارت شد. آنها با احراز این مناصب، برای برداشتن ظلم از شیعیان، بهبود وضعیت اقتصادی و انجام دادن فعالیت های فرهنگی در جهت حفاظت از تشیع در وضعیتی مطلوب تر گام برداشتند.

رفتارشناسی, خلفای عباسی ۲۳۲-۳۲۹ ه.ق, شیعیان امامی