بررسی گستره کارکرد عقل در فهم معارف دین اسلام بر مبنای آیات و روایات

رابطه عقل و دین و میزان دخالت عقل در دین از جمله مباحثی است که به ویژه در دوران تجدد به تاسی از مدرنیته غربی به جد در جوامع اسلامی مطرح شده و مجادلات بسیار برانگیخته است. افراط در تعریف نقش گسترده عقل که گرته برداری از تفکر متجدد غربی است به آسیب هایی جدی در فرهنگ اسلامی منجر شده است. در این میان بررسی توان عقل بشری در فهم حقایق دینی ضروری است. از این رو مسئله مقاله حاضر، بررسی گستره کارکرد و میزان کاربرد عقل بر مبنای آیات، روایات و سخنان اندیشمندان دینی است. در این تحلیل با تبیین دو حیطه عام و خاص استعمال عقل در درک معارف دینی، ماهیت هر یک از این وجوه عمومی و اختصاصی بررسی می شود. سپس کارکرد اختصاصی آن در دانش فقه به عنوان یکی از ادله اربعه بر محور قاعده ملازمه عقل و شرع تحلیل می شود. بر اساس منابع اصلی دین اسلام (آیات قرآن و روایات معصومان) و نیز نگرش عالمان دینی، نقش عام و خاص عقل در فهم عمومی و اختصاصی دین، محدود به حدودی است که منابع دینی تعیین کرده اند. از این رو با وجود آیات و روایاتی که نقش عقل در آنها به طور برجسته مطرح شده و نیز قاعده ملازمه عقل و شرع که خود نمایانگر جایگاه رفیع عقل در فهم آموزه های دین و برخی از علل و حکمت های احکام است، نمی توان در همه تعالیم از عقل بهره جست. در واقع، عقل در اموری ناتوان از فهم است که در این بخش از آموزه ها توصیه دین، تسلیم در برابر اوامر الاهی است، حتی اگر با فهم بشری در تعارض باشد.

Keywords:

دین , عقل , اسلام , کارکرد عقل , کارکرد عمومی , کارکرد اختصاصی , قاعده ملازمه