کمی سازی اثر همزیستی با قارچ های Piriformospora indica و Trichoderma longibrachiatum بر برخی صفات رشدی و فیزیولوژیک کلزا تحت تنش سرب

سابقه و هدف: به طور متوسط خاک های کشاورزی در بسیاری از نقاط جهان با عناصر سنگین فلزی آلوده می گردد. در این میان، سرب با طیف گسترده ای از اثرات نامطلوب مانند کاهش رشد طولی و زیست توده ریشه، تسریع پیری برگ، جلوگیری از بیوسنتز کلروفیل و جوانه زنی بذر، دخالت در جذب مواد مغذی و اختلال در فتوسنتز خالص، تنفس و نفوذ پذیری غشای سلولی بر رشد و متابولیسم گیاهان تاثیر می گذارد. بنابراین استفاده از روشی سریع و ایمن برای حذف آلاینده ها با حداقل هزینه و تاثیر بر محیط زیست ضروری است. یکی از بهترین روش ها گیاه پالایی می باشد که در این بین گیاهان خانواده شب بو مانند کلزا (Brassica napus L.) به دلیل تولید زیست توده فراوان توانایی ویژه ای در پالایش خاک های آلوده دارند. از سوی دیگر زیست پالایی نیز از جمله روش هایی است که در سال های اخیر برای حذف آلاینده ها مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از انواع ریزجانداران مانند جلبک ها، قارچ ها و باکتری ها جهت افزایش کارایی این روش اهمیت بسیاری دارد. بنابراین هدف از انجام این پژوهش ارزیابی تاثیر قارچ های پیریفورموسپورا (Piriformospora indica) و تریکودرما(Trichoderma longibrachiatum) بر صفات رشدی و فیزیولوژیک کلزا تحت تنش سرب بود. مواد و روش ها: این پژوهش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و در سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل چهار سطح عنصر سنگین سرب از منبع نیترات سرب (صفر، ۵۰۰، ۱۰۰۰، ۱۵۰۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک) و سه تیمار قارچی (شاهد، پیریفورموسپورا و تریکودرما) بود. پس از گذشت ۶۰ روز از کاشت کلزا (رقم هایولا ۴۰۱) و اتمام دوره رشد رویشی و قبل از گلدهی صفات رویشی و برخی صفات فیزیولوژیک اندازه گیری شدند. برای کمی سازی اثر تنش سرب از تجزیه رگرسیونی و معادله خطی و دو تکه ای استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد با افزایش سطح سرب از صفر به ۱۵۰۰ میلی گرم تعداد گره و برگ، قطر ساقه، وزن تر برگ و وزن خشک ساقه (بین ۲۰ تا ۵۸ درصد) به صورت خطی و دو تکه ای کاهش یافتند. همچنین تلقیح قارچ های پیریفورموسپورا و تریکودرما موجب افزایش قطر و وزن خشک ساقه شدند. همچنین مشاهده شد قارچ های مذکور در سطوح مختلف سرب بر صفات رویشی اثر مثبتی داشتند به طوری که کاهش ارتفاع بوته، سطح برگ، وزن تر ساقه و اندام هوایی و وزن خشک برگ و اندام هوایی در سطح ۱۵۰۰ میلی گرم سرب نسبت به سطح صفر از ۲۷، ۷۴، ۶۸، ۶۵، ۶۹ و ۷۰ درصد در شاهد به ۱۲، ۴۴، ۳۵، ۳۶، ۵۲ و ۵۲ درصد در همزیستی با پیریفورموسپورا و ۳۱، ۴۸، ۵۸، ۵۳، ۵۲ و ۵۳ درصد پس از بکارگیری تریکودرما رسید. همچنین میزان نشت الکترولیت تا سطح ۵۰۰ میلی گرم با شیب ۰/۰۰۰۰۸۴ و سپس با شیب ۰/۰۰۱۸ روند افزایشی را نشان داد. در مقایسه تلقیح گیاه با پیریفورموسپورا و تریکودرما نشت الکترولیت را تنها حدود دو درصد کاهش داد. به علاوه اثر متقابل سرب و قارچ بر سبزینگی برگ، کلروفیل a+b، محتوای نسبی آب برگ و پرولین معنی دار بود و کاهش سبزینگی برگ و کلروفیل a+b در سطح ۱۵۰۰ میلی گرم نسبت به شاهد به ترتیب از حدود ۱۸ و ۳۵ درصد در عدم تلقیح به حدود ۷ و ۲۷ درصد در پیریفورموسپورا و ۱۳ و ۵ درصد در تریکودرما کاهش یافت. بر اساس نتایج همبستگی بین صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک، بیشترین همبستگی مربوط به سطح برگ و محتوای نسبی آب برگ به میزان ۰/۸۰ بود. نتیجه گیری: در مجموع، نتایج بیانگر حساسیت بیشتر صفات رویشی نسبت به سمیت سرب بود. در میان این صفات نیز بیشترین حساسیت در وزن خشک ساقه و اندام هوایی مشاهده شد. تلقیح کلزا با قارچ های پیریفورموسپورا و تریکودرما در برخی صفات موجب کاهش این حساسیت گردید. با توجه به این نتایج به نظر می رسد این قارچ ها می توانند تا حدودی اثر سمیت سرب را در گیاه کاهش دهند و موجب افزایش تحمل آن به تنش سرب شوند.

Keywords:

تریکودرما , سرب , شبه میکوریز , کلزا , پرولین