بهرام مسعودی - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج.ایران
محمد عباسعلی - ۱- استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج.ایران
احمد آئین - ۲- استادیار بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر ، مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جنوب استان کرمان،سازمان تحقیقات،آموزش
صابر سیف امیری - ۳- استادیار بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل (مغان)، سازمان تحقیقات، آموزش و

بررسی پایداری عملکرد کنجد با استفاده از پارامترهای آماری و روش های گرافیکی GGE بای پلات چکیده: سابقه و هدف: کنجد یک گیاه روز کوتاه به شمار می رود و به نور، گرما و تنش های رطوبتی حساس می باشد و از نظر عملکرد در سال ها و مکان های مختلف دارای تغییرات گسترده ای می باشد. یک رقم تجاری برای اینکه از لحاظ تجاری بتواند موفق باشد بایستی عملکرد بسیار خوبی در طیف وسیعی از شرایط کشاورزی و اقلیمی داشته باشد. بخش قابل توجهی از کارهای بهنژادی محققان مختلف در سراسر جهان در مورد برآورد اثرمتقابل ژنوتیپ در محیط از طریق انجام آزمایشات چندمکانی تکرار دار می باشد. مواد و روش ها: به منظور شناسایی ژنوتیپ های با عملکرد بالا و پایدار و توصیه بهترین این ژنوتیپ ها برای مناطق مختلف کشت کنجد به منظور تقویت تولید کنجد در این مناطق، تعداد ۳۶ توده بومی کنجد ( دریافت شده از بانک ژن ملی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر) در سه منطقه کرج، مغان و جیرفت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به مدت دو سال زراعی (۱۳۹۷-۱۳۹۶) کشت شدند. هر ژنوتیپ در ۳ خط ۵/۱ متری با فاصله دو بوته روی هر خط ۸-۷ سانتی متر و فاصله بین دو ردیف ۶۰ سانتی متر کشت گردید. در پایان دوره رشد و پس از رسیدگی فیزیولوژیکی عملکرد دانه هر ژنوتیپ برآورد و بر اساس کیلوگرم در هکتار گزارش شد. نتایج مربوط به عملکرد دانه ارقام برای هر منطقه بطور جداگانه مورد تجزیه واریانس قرار گرفت و در ادامه عملکرد دانه ارقام برای کلیه مناطق و سال ها مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفت. سپس از آماره های تک متغیره ضریب رگرسیون، واریانس انحراف از رگرسیون، واریانس پایداری شوکلا و اکووالانس ریک برای ارزیابی میزان پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها استفاده شد. و در نهایت به منظور تحلیل بهتر اثرات متقابل ژنوتیپ با محیط از تجزیه مدل GGE بای پلات استفاده گردید. یافته ها: نتایج تجزیه مرکب داده ها حاکی از معنی دار بودن اثر مکان، سال، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ با مکان و سال برای عملکرد دانه بود. نتایج نشان داد که عملکرد دانه به میزان زیادی تحت تاثیر فاکتورهای محیطی قرار می گیرند. بر اساس کلیه پارامترهای پایداری مورد محاسبه ژنوتیپ شماره ۱۰ انتخاب شد که دارای عملکرد بیشتر از میانگین کل، اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا پایین تر، ضریب رگرسیون معادل یک و کمترین واریانس انحراف از خط رگرسیون بود. این نتیجه دقیقا در تجزیه بای پلات نیز مورد تایید قرار گرفت. از دیگر ژنوتیپ های پایدار و با میانگین عملکرد بالا می توان به ۱۱، ۹، ۸ و ۷ اشاره نمود. نتیجه گیری کلی: ژنوتیپ شماره ۱۰ که یک توده بومی از منطقه حاجی آباد هرمزگان می باشد، نوسانات کمتری را در محیط های مورد آزمون نشان داده است و از نظر میانگین عملکرد نیز در جایگاه مناسبی نسبت به سایر ژنوتیپ ها قرار داشته و می توان از پتانسیل آن در برنامه های اصلاحی آتی استفاده نمود. کلمات کلیدی: اثر متقابل ژنوتیپ –محیط، پارامترهای پایداری، توده های بومی، کنجد

اثر متقابل ژنوتیپ –محیط, پارامترهای پایداری, توده های بومی, کنجد