نصرت ابراهیمی - دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری داخلی و جراحی ، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان ، دانشکده پرستاری و مامایی ، رفسنجان ، ایران
مرضیه لری پور - استادیارگروه بهداشت باروری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران
علیرضا صیادی - کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد ایران
علی ملت اردکانی - دانشیار گروه داخلی، دانشکده پزشکی ، مرکز تحقیقات بیماری های عفونی، بیمارستان شهید صدوقی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد،یزد، ایران
احمدرضا صیادی - گروه روان پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران

سابقه وهدف: خستگی، استرس وافزایش کورتیزول از مشکلات شایع بیماران مولتیپل اسکلروزیس می باشد و با توجه به اینکه تحقیقی در جهان و ایران در مورد تاثیر رفلکسولوژی پا بر این موارد یافت نشد، این پژوهش با هدف تاثیر رفلکسولوژی پا بر خستگی، استرس وسطح کورتیزول زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس انجام شد.مواد وروش ها: دراین مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی ۶۰ زن مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس مراجعه کننده به انجمن بیماران ام اس شهر یزد بصورت در دسترس انتخاب و سپس به روش تصادفی دردوگروه مداخله وکنترل قرار گرفتند. در گروه مداخله رفلکسولوژی پا و در گروه کنترل ماساژ ساده کف پا به مدت ۴ هفته، هفته ای ۳ مرتبه و به مدت ۱۵ دقیقه برای هرپا انجام شد. داده ها با استفاده از پرسشنامه های خستگیfatigue severity scale ، نشانگان استرس Stress syndrome index و فرم اطلاعات دموگرافیک جمع آوری شده و با آزمون های آماری کای اسکوئر، تی مستقل و آنالیز واریانس دو طرفه در اندازه گیری تکراری با نرم افزار SPSS ورژن ۱۸ تجزیه وتحلیل شدند. یافته ها: میانگین سطح سرمی کورتیزول و خستگی کاهش معنی داری را در زمان های مختلف درگروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل نشان داد( P<۰.۰۰۰۰۱) . میانگین نمرات استرس در گروه مداخله در مرحله پیش آزمون-پس آزمون وپیش آزمون-پیگیری معنی دار بود P<۰.۰۰۰۰۱ اما در مرحله پس آزمون با پیگیری یک ماهه معنی دار نبود P=۰.۰۷۴ نتیجه گیری: رفلکسولوژی پا تاثیر طولانی مدت بر خستگی و سطح سرمی کورتیزول و تاثیر کوتاه مدت بر استرس زنان مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس دارد

رفلکسولوژی، استرس، خستگی،کورتیزول، مولتیپل اسکلروزیس