بررسی برخی صفات مورفولوژیک و میزان آلکالوئیدهای وین بلاستین، وین کریستین و آجمالایسین در اندام-های ارقام مختلف گیاه پروانش کبیر (Catharanthus roseus (L.) G. DON)

سابقه و هدف: پروانش گیاهی است که به دلیل دارا بودن ترکیبات آلکالوئیدی، در صنایع دارویی ارزش بسیار زیادی دارد. از میان ۱۳۰ نوع آلکالوئید شناخته شده در پروانش، آلکالوئیدهای وین بلاستین و وین کریستین به دلیل خاصیت آنیوپلازی (ضد توموری) از اهمیت ویژه ای برخوردارند. از آن جا که پروانش تنها منبع تولید این ترکیبات است، جایگاه خاصی در میان گیاهان دارویی دارد. با توجه به مقدار پائین آلکالوئیدهای ایندول ترپنوئیدی در گیاه پروانش و اهمیت این ترکیبات در صنایع دارویی، همچنین ارزش بسیار بالای اقتصادی برخی متابولیت های ثانویه آن، در این آزمایش شش رقم مختلف پروانش از نظر صفات مورفولوژی و بیوشیمیایی مورد بررسی قرار گرفتند. مواد و روش ها: این پژوهش بصورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار در مزرعه و آزمایشگاه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. تیمار ها شامل ۶ رقم (Icy Pink، Lilac، Polka Dot، Apricot، Purple، Red Bright) و دو اندام (برگ و ریشه) بودند. فاکتورهای اندازه گیری شده شامل وزن تر و خشک ریشه و برگ، تعداد شاخه های فرعی، تعداد ریشه های فرعی، طول ریشه، طول ساقه، قطر ساقه، قطر ریشه و میزان آلکالوئیدهای وین بلاستین، وین کریستین و آجمالایسین بودند. بررسی میزان آلکالوئیدها با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا صورت پذیرفت. یافته ها: براساس نتایج، بین ارقام از نظرخصوصیات مورفولوژی و فیتوشیمیایی در سطح احتمال پنج درصد اختلاف معنی داری وجود داشت. به طوری که بیش ترین میزان قطر ساقه (۵۳۳/۰ سانتی متر)، قطر ریشه (۶۱۰/۰ سانتی متر) و طول ساقه (۹۹/۴۵ سانتی متر) در رقم Purple مشاهده شد. بیش ترین میزان وین بلاستین در برگ رقم Purple (۷/۱ میلی گرم در صد گرم وزن خشک) و کمترین میزان آن در ریشه رقم Icy Pink (۰۲/۰ میلی گرم در صد گرم وزن خشک) مشاهده شد. همچنین بیشترین میزان آجمالایسین و وین کریستین نیز در برگ رقم Apricot (به ترتیب به میزان ۸۹/۱ و ۶۱/۳ میلی گرم در صد گرم وزن خشک) اندازه گیری شد. در صورتی که در ریشه ارقام Apricot و Red Bright و همچنین در برگ رقم Lilac آلکالوئید آجمالایسین وجود نداشت. نتیجه گیری: ارقام مختلف گیاه پروانش از لحاظ میزان آلکالوئیدهای ایندول ترپنوئیدی دارای تفاوت قابل توجهی هستند. اگرچه ارقام مختلف یک گیاه زیر مجموعه یک گونه محسوب می شوند ولی مشاهده تفاوت های ایجاد شده در ارقام مختلف قابل بحث می باشد. با توجه به این مطلب که ترکیبات ثانویه از ترکیبات اولیه در گیاه ایجاد می گردند، مشاهده می شود که ارقام مختلف یک گیاه، مقادیر متفاوتی از یک آلکالوئید را در شرایط یکسان تولید نموده اند. این مسئله علاوه بر قابلیت تعمیم به مواد موثر دیگر، به خصوص با توجه به ارزش اقتصادی برخی آلکالوئیدهای این گیاه می تواند اهمیت بسیار بالایی داشته باشد. با توصیه کشت رقم برتر در زمینه تولید آلکالوئیدهای ایندول ترپنوئیدی، می توان کمک زیادی به افزایش راندمان تولید آن ها نمود.

Keywords:

کروماتوگرافی مایع , پروانش , فیتوشیمی , ایندول ترپنوئید آلکالوئید