بررسی واکنش تعدادی از ارقام ایرانی فندق (Corylus avellana L.) به تنش سرما

سابقه و هدف: تنش سرما یکی از مخاطرات جدی تولید پایدار محصولات کشاورزی است که رشد و نمو گیاهان را به شدت تحت تاثیر قرار داده و موجب تغییرات مورفولوژیک، فیزیولوژیک، بیوشیمیایی و مولکولی زیادی می شود. خسارت سرما به گل های فندق نیز یکی از عوامل مهم محدود کننده کشت آن در دنیا می باشد. این تحقیق به منظور ارزیابی واکنش ارقام ایرانی فندق به تنش سرما در مرحله گل دهی و همچنین بررسی ارتباط بین زمان گل دهی، درصد جوانه زنی دانه گرده، میزان آنزیم پر اکسید هیدروژن و اسید آمینه پرولین با میزان حساسیت و تحمل ارقام بومی فندق نسبت به تنش سرما، انجام شده است. مواد و روش ها: هشت رقم ایرانی فندق شامل اصل قره باغ، تابستانه، جنوب قره باغ، خندان، رسمی، گرد اشکورات، میش پستان و ناخن رود، به دلیل برتری نسبی در صفات کمی و کیفی نسبت به سایر ارقام، انتخاب شدند. از هر رقم چهار درخت انتخاب و زمان ظهور گل های نر و ماده، رسیدن و ریزش دانه گرده، ظاهر شدن کلاله قرمز رنگ و تیپ گل دهی ثبت شد. درصد جوانه زنی دانه گرده در محیط کشت حاوی ساکارز (دو غلظت ۱۰ و ۱۵ درصد) بررسی شد. به منظور بررسی اثر سرما، شاتون های باز نشده و گل های ماده تلقیح شده هشت رقم فندق در ۱۰ سطح تیمار دمایی قرار گرفتند و میزان آسیب سرمازدگی پس از گذشت ۲۴ ساعت از تیمار سرمایی ارزیابی و بر اساس نوع و میزان تغییرات ظاهری امتیازبندی شدند. میزان فعالیت آنزیم پر اکسید هیدروژن و اسید آمینه پرولین در نمونه ها، قبل و بعد از تیمار سرمایی اندازه گیری شد. آزمایشات فاکتوریل بر مبنای طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن انجام شد. یافته ها: زمان ظهور شاتون ها و گل های ماده تیر ماه تا شهریور ماه بود. ارقام میش پستان و تابستانه بیشترین درصد جوانه زنی دانه گرده در محیط حاوی ساکارز (دو غلظت ۱۰ و ۱۵ درصد) را داشتند. ارقام رسمی، تابستانه و میش پستان دارای بیشترین و رقم خندان دارای کمترین عملکرد بودند. بررسی های مورفولوژیک نشان دهنده شروع انجماد گل های ماده تلقیح یافته و شاتون های باز نشده به ترتیب در دمای ۳- و ۵- درجه سانتی گراد، انجماد کامل و از بین رفتن بافت گل های ماده تلقیح یافته و شاتون های باز نشده به ترتیب در دمای ۵- و ۱۱- درجه سانتی گراد بود که از این نظر شاتون های نر رقم میش پستان و گل های ماده رقم تابستانه بیشترین مقاومت را نسبت به سرما نشان دادند. نتایج آزمایشات حاکی از عدم تغییرات قابل توجه در فعالیت آنزیم پر اکسید هیدروژن با افزایش میزان سرما در ارقام مختلف بود و همچنین ارقام متحمل به سرما میزان آنزیم کمتری نسبت به رقم شاهد داشتند. رابطه معنی دار و مثبت بین غلظت پرولین و میزان تحمل به سرما مشاهده شد به طوری که میزان پرولین در شاتون ها و گل های ماده تحت تنش سرما افزایش یافته و ارقام میش پستان و تابستانه دارای بیشترین میزان پرولین بودند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، کشت ارقام میش پستان و تابستانه که دارای بیشترین عملکرد و بیشترین میزان تحمل در برابر سرما بودند در مناطقی که خطر سرما زدگی بهاره وجود دارد و دما در مرحله ظهور شاتون های نر و گل های ماده به ترتیب به کمتر از ۹- و ۳- درجه سانتی گراد نمی رسد، توصیه می شود.

Keywords:

پراکسید هیدروژن , پرولین , سرمازدگی بهاره