فرزانه ولی نسب زرنق - دانشجوی دکتری، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
محسن موید - استاد، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
احمد جهانگیری - استاد، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
حاجی حسین عزیزی - استاد، گروه مهندسی معدن، ، دانشکده مهندسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

بخش گسترده ای از ایران مرکزی و البرز هنگام پالئوزوییک زیرین، به ویژه سیلورین، تحت تاثیر نیرو های کششی بوده است. برپایه ویژگی های سنگ شناختی کمابیش یکسان و جایگاه زمین شناسی مشترک و شباهت های زمین شیمیایی یا کانی شناسی، بازالت های هم سن منطقه ماکو در شمال باختری و سلطان میدان در خاور ایران بررسی و مقایسه شدند. ویژگی های زمین شیمیایی بازالت ها نشان دهنده سرشت آلکالن و محیط کششی درون صفحه ای آنهاست. برپایه سنگ نگاری، سرشت ماگما و محیط زمین ساختی می توان دریافت محیط پیدایش این سنگ ها، یکسان بوده است؛ اما فرایند های موثر بر تغییر و تحول ماگما در دو منطقه یاد شده متفاوت بوده است. در منطقه ماکو، تبلوربخشی ماگمای نخستین همراه با آلایش مواد پوسته ای سنگ های گوناگونی از بازالت تا ریولیت را پدید آورده است؛ اما بازالت های سلطان میدان، ترکیب کمابیش یکنواختی دارند و فرایند تبلوربخشی نقش کمتری را در پیدایش آنها بازی کرده است. میزان برون ریزی مذاب های بازالتی سلطان میدان بسیار حجیم تر از منطقه ماکو بوده است. این حجم بزرگ از ماگمای بازالتی پیامد گسیختگی شدید سنگ کره قاره ای و کاهش ناگهانی فشار وارد بر ستون های گوشته ای در حال بالاآمدن و فراهم شدن شرایط لازم برای ذوب گسترده بوده است. با دانستن شواهد یادشده، سرعت کافتی شدن و در پی آن سرعت گسترش اقیانوس پالئوتتیس از خاور به باختر کاهش داشته است و این نکته کلیدی برای تطابق و فهم تغییرات افیولیت های پالئوتتیس از خاور تا باختر است.  

بازالت های آلکالن, پالئوزوییک زیرین, پالئوتتیس, شمال باختری ایران