راضیه لبیب زاده - استادیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

در شهرهای کهن ایرانی، بازار به عنوان ستون فقرات شهری و یکی از مهم ترین فضاهای شهر معرفی می شود، با ظهور اسلام، اهمیت این فضا دوچندان شده، به صورتی که از آن به عنوان پویاترین فضای شهر و یکی از نمادهای کالبدی شهر اسلامی یاد می کنند. پویایی بازار ایرانی-اسلامی به حدیست که در دوران معاصر نیز کارایی و کیفیت خویش را حفظ کرده و مبتنی بر اقتضائات زمانی، نیازهای مخاطبانش را برآورده می سازد. با توجه به اینکه مبانی نظری اسلام موجب ارتقای جایگاه بازارها در شهر شده است، هدف این مقاله بازخوانی اصول اقتصادی بازار اسلامی و ترجمان مبانی آن برای تعالی فضاهای تجاری جدید است. برای دستیابی به این هدف در مرحله اول با استفاده از روش تحلیل محتوا، مروری بر ساختارهای کالبدی و معنایی بازار ایرانی-اسلامی صورت گرفته و مبانی اقتصادی اسلام مبتنی بر علم احادیث خوانده می شود. در مرحله دوم با بکارگیری روش استدلال منطقی، راهبردهای بنیادین برای اصلاح یا ایجاد فضاهای تجاری معاصر ارائه می شود. براساس یافته های پژوهش مشخص شد، بازارهای ایرانی-اسلامی دارای خصوصیات زمینه ای، ساختاری و کاربردی هستند و کالبد بازار تداخلی عملکردی و مزاحمتی برای محلات مسکونی نداشته و خصوصیات مختلف آن (مانند نورپردازی و آکوستیکی صدایی) موجب خلل در معاملات نمی شود، همچنین ساختار بازارهای ایرانی-اسلامی مبتنی بر شرایط زمانی و مکان گسترش یافته است، که این امر جایگاه مهمی در امنیت اقتصادی جوامع اسلامی دارد. در مرحله دوم با خوانش روایات اسلامی در خصوص بازار اسلامی و همخوانی آن با خصوصیات بازار ایرانی-اسلامی مشخص شد، بازارهای مذکور تا حد زیادی با آنچه که در آموزه های اسلامی وجود دارند، هماهنگ می باشد.

بازار ایرانی-اسلامی، اقتصاد اسلامی، هخوانی اصول، تعالی فضاهای تجاری معاصر.