رضا روحانی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و زبان های خارجی. دانشگاه کاشان، کاشان. ایران

موضوع علم و علم ‍‍‍‍‍‍ آموزی یکی از مباحث مهم و محوری جلال الدین محمد بلخی، عارف و اندیشمند­ بزرگ قرن هفتم است که در آثار خود با شناختی دقیق به معرفی و نقد علم و عالمان، و بیان آفات، غایات و آسیب ­شناسی آن پرداخته است. مولوی دانش­ های بشری و صاحبان علوم را به دو دسته حقیقی و دینی، و تقلیدی و دنیایی تقسیم می کند؛ اما ضروری­ ترین بحث با جنبه پیشینی و مقدماتی از نظر او آفت شناسی، غایت شناسی، انگیزه­شناسی و وظیفه ­شناسی درباره انواع علوم و معارفی است که آدمی در این دنیا فرا می گیرد و یا به طالب­علمان و متعلمان آن می آموزاند. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا و با رویکردی منطقی-روش ­شناختی و هرمنوتیکی، رهیافت­ های نظری و انتقادی مولوی در علم و عالم­شناسی در چهار عنوان نقدی و آسیب ­شناسانه، کارکردی و غایت ­شناسانه، روانی و انگیزه ­شناسانه، و اخلاقی و وظیفه ­شناسانه دسته­ بندی شده است. نخستین دستاورد پژوهش آشکار شدن این موضوع است که مباحث مولوی در حوزه علم­ و عالم­شناسی شاید بیشتر و پیش تر از دیگر مباحث او ضرورت و قابلیت بررسی علمی و معرفتی دارد، دوم آنکه فواید و کارکردهای بالقوه یا بالفعل منطقی، انتقادی و اخلاقی این نوع علم­ شناسی معلوم می ­شود، و سومین کارکرد مهم و اخلاقی- معرفتی این رویکرد می ­تواند آن باشد که اهل علم را با توجه دادن به آسیب ­ها و انگیزه­ ها و وظایف، از آفات و عوارض ناشی از علم­ آموزی صرف برحذر دارد.

مولوی, علم شناسی, عالم شناسی, روش شناسی علوم, رهیافت های تحلیلی- انتقادی