عادل سپهر - استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد
ناصر پرویان - دانشگاه فردوسی مشهد

 بیابانی شدن را می­توان نمود عینی فروپاشی اکوسیستم در مناطقی دانست که تغییرات و اغتشاشات محیطی، مجال حفظ تعادل را از اکوسیستم ربوده است. اکوسیستم­هایی که به واسطه قرار داشتن در محیط­های شکننده از آسیب­پذیری بالایی در برابر تغییرات حاصل از نیروهای موثر در بیابان­زایی برخوردارند. بخش وسیعی از اراضی کشور ایران را محیط­های خشک و نیمه خشک آسیب­پذیر به خطر بیابانی شدن احاطه کرده­اند، بطوریکه در حدود ۷۵% از اکوسیستم­های مناطق خشک و نیمه خشک کشور، با آثار و پیامدهای بیابانی شدن روبرو هستند. هدف از این پژوهش تهیه نقشه آسیب­پذیری اکوسیستم­های استان خراسان رضوی به بیابانی شدن و ارائه مدیریت راهبردی اکوسیستم­های مذکور در چارچوب معیارهای اکولوژیکی-اقتصادی است. بدین منظور در دو مرحله روش پژوهش حاضر انجام گرفت. در مرحله نخست، بر پایه تغییرات کاربری اراضی در بین سال­های ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۲، نقشه آسیب­پذیری بیابان­زایی با استفاده از الگوریتم نارتبه­ای پرامسه II و معیارهای اصلی بیابان­زایی برای سال ۲۰۱۲ تهیه شد. در مرحله بعد، بر اساس نقشه آسیب­پذیری تهیه شده و نظرات کارشناسان، شش راهبرد (استراتژی) مقابله با بیابانی شدن اراضی استان بر پایه معیارهای اکولوژیکی-اقتصادی ارائه و سند مدیریت راهبردی مقابله با این پدیده بر پایه الگوریتم نارتبه­ای پرامسه تدوین شد. نتایج پژوهش نشان داد که ۷/۹۱% از مساحت استان خراسان رضوی در محدوده کلاس کیفی آسیب­پذیری زیاد، ۳۶/۲% در کلاس آسیب­پذیری متوسط و ۸۵/۵% در کلاس آسیب­پذیری پایین قرار دارد. از میان راهبردهای در نظر گرفته شده، کنترل چرا مهم­ترین برنامه اقدام مقابله با بیابانی شدن در استان است.  هم­چنین به ترتیب راهبرد اصلاح سیستم­های آبیاری، کنترل فرسایش، مدیریت منابع آبی و روش­های احیاء خاک در رتبه­های بعدی این سند قرار گرفتند. 

آسیب پذیری بیابان زایی, اکوسیستم, پرامسه, مدیریت استراتژیک