مسعود اسمعیلی - عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

در عرفان اسلامی علم تاویل اعلی و نهایی قرآن کریم، از طریق وصایت وجودی از جانب رسول اکرم (ص)، در اختیار امیرالمومنین حضرت علی (ع) قرار دارد و چون ایشان تنها باب علم رسول (ص) است، دیگران هم اگر از این علم تاویل بهره می برند، به تبع و به وراثت از ایشان است و ممکن نیست کسی به طور مستقل و بدون بهره گیری از وی، چنین علمی را دارا شود یا هم رتبه ایشان در این علم گردد، لذا این مرتبه از تاویل در انحصار  علی (ع) خواهد بود. تاویل در مراتب نهایی، تنها به نحو شهودی و در مرتبه ولایت و توسط ولی ممکن است و تنها شامل دین نیست، امور هستی شناسانه را نیز در بر می گیرد و تاویل نهایی قرآن کریم به عنوان تجلی کلامی جامع، ایصال به بالاترین مقام اطلاقی است. همچنین تاویل امری تشکیکی است و به وزان درجات آن، درجاتی از تاویل گران وجود دارد و عالی ترین درجه تاویل، در اختیار عالی ترین انسان کامل است. گزارش و توصیف بیان عارفان در این خصوص، بر محور تائیه ابن فارض و بیت مشهور آن (و اوضح بالتاویل ما کان مشکلا/ علی بعلم ناله بالوصیه) می چرخد. در این مقاله با بیاناتی از ابن فارض، فرغانی، کاشانی، قیصری و صائن الدین ترکه در ابتدا به گزارش و تحلیل بیان عارفان در این خصوص پرداخته شده و سپس دو نمونه از مهم ترین استدلال های عرفانی براین مطلب از طریق دو مفهوم قرابت (قرب وجودی حضرت علی (ع) نسبت به رسول اکرم (ص)) و خلافت ارائه شده است

علم تاویل, تاویل اعلی, وصایت وجودی, قرابت وجودی, خلافت, اعتدال مزاج