راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در برقراری همگرایی در خاورمیانه و موانع آن

هر واحد سیاسی، برای حفظ حیات خود نیازمند وجود همگرایی منطقی بین مولفه­ های تشکیل­ دهنده­­ اش است. منطقه راهبردی خاورمیانه نیز از این قاعده مستثنی نیست. جمهوری اسلامی ایران، باتوجه به موقعیت خاص و اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی­ اش در جهان و منطقه و جایگاه برجسته جغرافیایی و فرهنگی ­اش در خاورمیانه، یکی از هدف­ های مهم سیاست خارجی خود را بسترسازی برای همگرایی کشورهای منطقه دانسته و برای دست­یابی به این هدف، راهبردهایی به­ کار گرفته است. اما روند رویدادها به­ گونه­ ای پیش رفته که منجر به چالش­ های متعددی شده است و در نتیجه، این راهبردها امکان همگرایی چندانی فراهم نکرده است. هدف اصلی این پژوهش آن است که با جمع­ آوری داده­ های مناسب، به روش کتابخانه ­ای و توصیف و تحلیل آن­ها و نیز بهره­ گیری از نظریه­ های کارکردگرایی و نوکارکردگرایی، راهبردهای جمهوری اسلامی ایران برای شکل­ گیری همگرایی در منطقه­ خاورمیانه و چالش ­ها و موانعی که در راه رسیدن به این هدف وجود دارد را مشخص و ارزیابی کند. با توجه به هدف مذکور، سوال این پژوهش عبارت است از اینکه «راهبردهای جمهوری اسلامی ایران برای شکل­ گیری همگرایی در منطقه­ خاورمیانه چیست و چه چالش ­ها و موانعی در راه رسیدن به این هدف وجود دارد؟" فرضیه تحقیق نیز این­گونه تدوین شده است: «جمهوری اسلامی ایران، با الهام از قانون اساسی و رسالت انقلاب اسلامی، برای شکل­ گیری همگرایی در خاورمیانه، در سیاست خارجی خود به راهبردهایی متوسل شده که به دلیل اختلاف مواضع خود با اکثر کشورهای منطقه، به ­ویژه دولت ­های عرب حاشیه خلیج فارس در حوزهای مختلف اقتصادی، سیاسی، ایدئولوژیکی و امنیتی، این تلاش با چالش­ ها و موانعی روبه ­رو بوده است». یافته ­های این پژوهش نشان می ­دهند که تلاش ایران برای همسویی و همگرایی کشورهای خاورمیانه تنها مورد قبول و توجه بعضی از بازیگران منطقه که به «محور مقاومت اسلامی» مشهورند، واقع شده است؛ ولی اکثر دول منطقه که در قطب مخالف قرار دارند و  «محور محافظه ­کار» محسوب می ­شوند،  این تلاش را برنتافته ­اند.

Keywords:

جمهوری اسلامی ایران , خاورمیانه , همگرایی , منطقه , اعراب