محمد علی همتی - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، ایران.
علی شیروانی شیری - استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، ایران.

هدف پژوهش حاضر، مفهومشناسی حسد در قرآن و بررسی خاستگاه و پیامدهای آن در بعد فردی و اجتماعی و ارائه راهکارهای تربیتی است. پژوهش حاضر با رویکردی کیفی و بهرهگیری از دادههای کتابخانهای و روش تحلیلی استنتاجی انجام شده و جامعه پژوهش آن شامل تمامی آیات قرآنی مرتبط با موضوع پژوهش و سایر اسناد مرتبط در قالب کتاب و مقاله است. روش نمونهگیری از نوع هدفمند است و یافتهها حکایت از آن دارد که حسد ناشی از ضعف ایمان و سستی در اعتقادات است و حب دنیا از مهم ترین عوامل زمینهساز حسد به حساب می آید. در تعاملات انسانی، گاه تمایزات فردی و گروهی، تبعیض میان افراد و گاه کمالطلبی انسان، او را به ورطه خودخواهی و دنیاطلبی میافکند که باعث میشود در تعاملات اجتماعی به دلیل برتریجویی و رقابتهای مادی، به داشتهها و برخورداریهای دیگران حسادت بورزد. ازجمله آثار و پیامدهای فردی حسد، سلب آرامش روحی و روانی، تضعیف ایمان و اعتقادات توحیدی از انسان و رضایت نداشتن از وضعیت موجود خود، قانع نبودن به داشتهها و شکرگزاری نکردن از خداوند است. در تعاملات اجتماعی نیز حسادت ممکن است همچون حلقه اولیه یک زنجیرهای از رذایل، پیدایش رذایل دیگر ازجمله خشم و غضب، خصومت و دشمنی، کینهورزی و بخلورزی را در وجود انسان باعث شود. همچنین از دست رفتن حرمت و کرامت انسان از دیگر پیامدهای حسد در تعاملات اجتماعی است. جلوگیری از برانگیختن خشم افراد، پرهیز از بخلورزی، پرهیز از خصومت، دشمنی و کینهتوزی، نداشتن تفاخر و ابراز نکردن توانمندیها، کنترل حب دنیا، توجه به استعدادها و علایق خاص افراد، زمینهسازی احساس حرمت و کرامت، توزیع متناسب محبت، زمینهسازی روحیه شکرگزاری، آگاهیبخشی و ایجاد بینش الهی، الگوپردازی و تقویت ایمان متربیان از راهکارهای تربیتی پژوهش حاضر به شمار می آید.

حسد, تعاملات فردی و اجتماعی, آموزههای قرآن, تربیت