سید مسلم علوی - دانشجوی دکتری مدیریت سیستم، بخش مدیریت، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، فارس، ایران
حبیب اله رعنایی کردشولی - دانشیار بخش مدیریت، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، فارس، ایران
مسلم علیمحمدلو - دانشیار بخش مدیریت، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، فارس، ایران
قاسم سلیمی - دانشیار، مدیریت آموزش عالی، بخش برنامه ریزی و مدیریت آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، فارس، ایران

هدف: نظام آموزش عالی در هزاره جدید ضمن رویارویی با انتظارات روزافزون و متنوع تر گروه های مختلف ذینفع، با کاهش حمایت های مالی دولتی و تاکید مضاعف دولت ها بر ثروت آفرینی، توانمندسازی، تمرکززدایی و افزایش دامنه خلاقیت و کارآفرینی در فضای دانشگاه ها، روبروست. این الزامات دانشگاه ها را به سمت دانشگاه های نسل سوم سوق داده است و به تبع آن، شیوه حکمرانی آن ها را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. با توجه به این نکات و از طرفی بدلیل تاکید برنامه های توسعه پنجم و ششم دولت و تصمیم آن بر تغییر ماهیت و شیوه هدایت دانشگاه ها و حرکت آن ها به سمت دانشگاه های نسل سوم، هدف از انجام این پژوهش، طراحی الگوی حکمرانی این دانشگاه ها و تبیین روابط میان ابعاد آن است.مواد و روش ها: پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی توسعه ای، کاربردی است. استراتژی های پژوهش شامل فراترکیب و مدل سازی ساختاری تفسیری جامع می باشد. جامعه آماری در بخش فراترکیب، شامل مطالعات مربوط به حکمرانی دانشگاهی در قالب مقالات، کتب و گزارشات و در بخش مدل سازی ساختاری تفسیری جامع، شامل گروهی از خبرگان حوزه حکمرانی دانشگاهی در دانشگاه شیراز از گروه اساتید مدیریت و مدیریت آموزش عالی می گردد. در فرایند اجرای پژوهش، ضمن شناسایی ابعاد و شاخص های الگوی حکمرانی دانشگاه نسل سوم از طریق روش فراترکیب، این ابعاد از نظر درجه تاثیر گذاری بر یکدیگر نیز با توجه به رویکرد مدل سازی ساختاری تفسیری جامع سطح بندی می شوند.بحث و نتیجه گیری: یافته های این پژوهش نشان می دهد که مولفه های حکمرانی دانشگاهی در قالب ۲۷ شاخص و ۶ بعد قابل دسته بندی هستند. این ابعاد و شاخص ‎ها شامل استقلال دانشگاهی (شاخص استقلال آموزشی، پژوهش، فناوری، استقلال مالی و استقلال اداری دانشگاه)، مشارکت ذی نفعان (مشارکت ذی نفعان مختلف)، پاسخگویی (پاسخگویی حرفه ای، قانونی، سلسله مراتبی و اجتماعی)، نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت (نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت عملکرد دانشگاه)، شفافیت (کیفیت اطلاعات شفاف شده، دامنه شفافیت و ابزارهای شفافیت) و مدیریت ریسک (مالی، اداری/سازمانی، محیطی، عملیاتی و اعتباری) می باشند. از طرفی یافته ها نشان داد که مشارکت ذی نفعان و در عین حال دامنه شفافیت و اطلاعات شفاف بیشترین تاثیر را از سایر ابعاد موجود در الگوی حکمرانی می پذیرند و شاخص های استقلال دانشگاهی در اولین سطح از تاثیرگذاری بر سایر ابعاد الگوی حکمرانی قرار دارند. نکته دیگر آنکه در بخش روابط غیرمستقیم، استقلال آموزشی، پژوهشی و فناورانه می تواند با کمک به فرایند جاری سازی فرایند مدیریت ریسک بر فرایند نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت عملکرد دانشگاه موثر باشد. در ادامه نیز مشخص گردید که شاخص های نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت می توانند با افزایش سطح پاسخگویی بر دامنه شفافیت و کیفیت اطلاعات قابل دسترس ذی نفعان تاثیرگذار باشند.

الگوی حکمرانی دانشگاه نسل سوم, حکمرانی دانشگاهی, دانشگاه نسل سوم