حسن رضا زین آبادی - دانشیار گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
کبری خباره - دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تبیین پدیده تاب آوری معلمان در مدارس به منظور ایجاد یک چهارچوب مفهومی مناسب و توسعه مبانی نظری و عملی آن انجام شده است چرا که تاب آوری یک مفهوم پیچیده چندبعدی است که عوامل موثر بر آن و ابعاد سازنده آن درهم تنیدگی قابل توجهی با یکدیگر دارند و جهت ایجاد اثری مثبت، ضروری است تاب آوری به صورت یک سازه یکپارچه مورد توجه قرار گیرد.مواد و روش ها: این پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از روش پدیدارشناسی انجام شده است. شناسایی ابعاد پدیده تاب آوری نیازمند رویکردی عمیق و موشکافانه در جستجو بوده که برای این منظور رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی می تواند به خدمت گرفته شود. مشارکت کنندگان پژوهش شامل معلمان نمونه و با تجربه مدارس بودند که از میان آن ها ۲۰ نفر به عنوان اطلاع رسان از راه نمونه گیری هدفمند نوعی انتخاب شدند تا جایی که تحلیل ها به اشباع نظری رسیدند. برای جمع آوری اطلاعات از مصاحبه های نیمه ساختاریافته استفاده شده است که به این شیوه، تاب آوری و ابعاد آن از میان نظرات و دیدگاه ها و تجارب زیسته معلمان، شناسایی گردید. روش تحلیل داده ها، تحلیل محتوای استقرایی با استفاده از کدگذاری در سه سطح باز، محوری و انتخابی بوده است. بدین ترتیب که ابتدا کدهای باز انتخاب شده اند، سپس کدهای باز با معانی مشترک، در کنار هم سازماندهی شده و کدهای محوری را تشکیل داده و در نهایت براساس کدگذاری انتخابی حول مفهوم تاب آوری، تجمیع شده اند.بحث و نتیجه گیری: نتایج و یافته ها نشان دادند که تاب آوری یک مفهوم چندبعدی و شامل ابعاد شناختی، عاطفی، اجتماعی، رفتاری و فیزیکی/ جسمانی می باشد. تاب آوری معلمان نه فقط یک مفهوم علمی-فنی، بلکه نوعی بودن توام با آرامش و فرهیختگی اندیشه و رفتار است که از دو جهت برای معلمان به عنوان الگوی فکری و رفتاری دانش آموزان مورد توجه است؛ از یکسو تاب آوری، شناخت و اندیشه و رفتار معلم را در موقعیت های مختلف به ویژه آن ها که توام با خستگی و اضطرار خاطر است، نشان می دهد و این خود رفتاری متین و آرام و تاثیرگذار در شخصیت وی پدید می آورد که در چنین فضای یادگیری، دانش آموزان به درجات بالاتری به اهداف آموزشی و پرورشی مدرسه و کلاس درس نائل می شوند. از جانب دیگر، دانش آموزان و معلمان در تعامل با یکدیگر، ظرفیت های روحی و اخلاقی تاثیرگذاری که تاب آوری نشان دهنده آن هاست را در مدرسه درک کرده و الگوی اندیشه و رفتار خود قرار خواهند داد. تفاوت است بین معلمانی که شتاب زده و گرفتار هیجانات دست به تصمیمی می زنند با معلمانی که عالمانه و توام با آرامش و تسلط بر شرایط، عملکرد خود را حفظ کرده و بحران ها و اضطرارها را مدیریت می کنند. دانش آموزان و معلمان دیگر، در چنین فضایی است که شخصیتی پخته پیدا کرده در مواجه با رخدادهای فردی و حرفه ای خود، به شکل موثری عمل می کنند. در پایان در مورد یافته ها با توجه به زمینه و فرهنگ حاکم بر معلمان و مدارس کشور بحث شده است و راهکارهایی برای پژوهشگران علاقه مند مطرح شده است از جمله این پیشنهادها می توان به شناخت و تقویت تاب آوری معلمان از طریق برگزاری دوره ها، سمینارها، دوره های ضمن خدمت و کلاس های آموزشی یاد کرد. از طرف دیگر، تشویق معلمان به خودسازی که خواهد توانست ابعاد عاطفی و روانی معلمان را تقویت کرده و بهبود بخشد. 

تاب آوری, تجربه زیسته معلمان, مدارس, رویکرد کیفی