بازنمایی هویت رشته مدیریت آموزشی در ایران با تاکید بر مقالات منتشرشده در مجلات تخصصی

هدف: به منظور بررسی ماهیت حوزه مدیریت آموزشی در ایران، شناخت مرزهای رشته ای، شناخت حیطه های مورد مطالعه توسط محققان، رویکردهای معرفت شناختی مورد استفاده در پژوهش های این حوزه، ویژگی های جمعیت شناختی نویسندگان و نهایتا ارائه یک الگو برای گسترش  کیفی شاخص های علمی حوزه، پژوهش حاضر انجام گرفت.مواد و وروش ها: پژوهش با رویکرد تفسیری- برساختی و با روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفت. میدان تحقیق، رشته مدیریت آموزشی و مقالات منتشر شده در مجلات تخصصی مرتبط با مدیریت آموزشی در ایران بود. شیوه نمونه گیری هدفمند و ملاک محور بود. بدین منظور، همه مجلات مرتبط با مدیریت آموزشی از دوگروه عمده علوم تربیتی و مجموعه مدیریت که تا آذرماه سال ۱۳۹۷ در فهرست نشریات علمی- پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نمایه شده بودند مورد بررسی قرار گرفتند. از این مجموعه، نهایتا در فاز اول نمونه گیری چهار مجله (مدیریت مدرسه، مدیریت بر آموزش سازمان ها، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی و مدیریت و برنامه ریزی در نظام های آموزشی) که بیشترین درصد مقالات تخصصی را نسبت به کل مقالات چاپ شده در حوزه مدیریت آموزشی داشتند، انتخاب شدند. در فاز دوم نمونه گیری، تمامی مقالات تخصصی چاپ شده در مجلات مزبور که تعدادشان به ۹۴ مقاله رسید انتخاب شدند. جهت گردآوری داده های مطلوب و بررسی محتوی مجلات، از یک چک لیست محقق ساخته استفاده گردید که اطلاعات مربوط به مقالات از جمله: عنوان اصلی پژوهش، میدان یا جامعه آماری تحقیق، نوع رویکرد معرفت شناسی، روش تحقیق بکار رفته و اطلاعات جمعیت شناختی نویسندگان به وسیله آن احصا می شد.بحث و نتیجه گیری: یافته های پژوهش نشان داد که در کل چهار حیطه اصلی پژوهشی تحت عناوین ویژگی ها و مهارت های مدیریتی، سبک های رهبری، ابعاد شناسایی رهبران توانمند و اثربخشی قابل تشخیص است. هم چنین، سه حیطه فرعی پژوهشی تحت عناوین، ارزشیابی، نگرش سنجی اعضای جامعه مدرسه و علم سنجی در مدیریت آموزشی مورد توجه پژوهشگران و اساتید دانشگاهی حوزه مدیریت و رهبری آموزشی بوده است. در مجموع، ۷۷ درصد از مقالات تخصصی با رویکرد اثبات گرایانه و کمی، و فقط ۱۳ درصد از پژوهش ها با رویکرد طبیعت گرایانه و کیفی یا آمیخته انجام شده بودند. حدود ۹۰ درصد از مقالات از پایان نامه های دانشجویان تحصیلات تکمیلی استخراج شده بودند و حدود ۱۰ درصد بقیه مقالات مستخرج از پژوهش های مستقل یا طرح های پژوهشی سفارشی وزارت خانه ها یا موسسات پژوهشی بودند. تمامی نویسندگان مقالات یا از اعضای هیات علمی دانشگاه و یا دانشجوی تحت راهنمایی آن ها بودند. در وابستگی سازمانی هیچکدام از نویسندگان کارورز شاغل در مدرسه و یا محقق مستقل علاقه مند به حوزه مدیریت آموزشی ذکر نشده بود. گسترش کمی تعداد مجلات تخصصی در دو دهه اخیر نشان از تلاش استادان متخصص این رشته برای ارتقای استقلال و بازنمایی ماهیت ویژه رشته مدیریت آموزشی از مجموعه علوم تربیتی و تلاش برای افزایش پیوند بین نظریه و عمل دارد. یافته های پژوهش از اشارات کاربردی مفیدی برخوردار است: نخست اینکه، به نظر می رسد همگام با تحولات جهانی حوزه مدیریت و رهبری آموزشی، در یک دهه گذشته در داخل ایران نیز مجلات تخصصی و محققان مدیریت آموزشی درصدد نشان دادن توانایی های خود جهت تولید پژوهش های عمل محور به ویژه در حوزه مدیریت مدرسه بودند. دوم اینکه، حوزه مدیریت و رهبری آموزشی شاهد پیشرفت های در انجام پژوهش های تجربی در خصوص رهبری آموزشی به جای مدیریت آموزشی، بازتعریف و گسترش فهم بیشتر از حوزه مدیریت و رهبری آموزشی، استفاده از ابزارهای روش شناختی و چارچوب های مفهومی متنوع در پژوهش های انجام شده بوده است. نهایتا اینکه، بهره گیری از فنون فرا تحلیل جهت یکپارچگی یافته ها و مطالعه مبانی دانش رشته مدیریت آموزشی مدنظر نسل جدید محققان بوده است.

Keywords:

رهبری آموزشی , علوم تربیتی , ماهیت رشته ای , مدیران مدارس , مدیریت مدرسه