سمیه زارع - کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران.
رضوان حسین قلی زاده - دانشیار گروه مدیریت آموزشی و توسعه منابع انسانی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران
بهروز مهرام - دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی و آموزش دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران.

هدف: هدف اصلی این پژوهش، مطالعه الگوهای رهبری آموزشی در مدارس دوره دوم متوسطه براساس طبقه بندی تونی بوش با تاکید بر شناسایی الگوی رهبری غالب و توصیف ویژگی های آن می باشد.مواد و روش ها: برای دست یابی به این هدف، از روش پژوهش آمیخته و طرح کمی–کیفی استفاده شد. نخست به منظور شناسایی الگوی رهبری غالب با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته، داده های کمی مورد نیاز گردآوری شدند. کلیه مدیران و معلمان دوره دوم متوسطه شهر بیرجند جامعه آماری این پژوهش را تشکیل دادند که تعداد آن ها مشتمل بر ۲۶۲ نفر می باشد. از این مجموع، ۲۵۲ نفر به عنوان نمونه مورد مطالعه و به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. بدین ترتیب در هر مدرسه مدیر و حداقل ۴ نفر از معلمانی که دارای بیشترین سابقه همکاری با مدیر مربوط در آن مدرسه بودند، گروه مورد مطالعه را تشکیل دادند. سپس برای تشریح ویژگی های الگوی رهبری غالب در مدارس مورد مطالعه با استفاده از مصاحبه نیمه ساخت یافته با معلمان و مدیران داده های مورد نیاز گردآوری و تحلیل شدند. مطلعان کلیدی را کلیه مدیران و معلمان مدارسی تشکیل دادند که براساس نتایج تحلیل داده های کمی در مرحله نخست، بیشترین میانگین الگوی رهبری غالب (رهبری بین فردی) را به خود اختصاص داده بودند که تعداد آن ها برابر با ۹ مدیر و ۱۲ معلم می باشد. لذا از معیارهای مهم در انتخاب مطلعان کلیدی می توان به الگوی رهبری بین فردی به عنوان الگوی رهبری غالب و نیز حداقل دو سال سابقه همکاری با مدیر مربوطه اشاره نمود. به منظور تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل تفسیری استفاده شد.بحث و نتیجه گیری: براساس نتایج به دست آمده از تحلیل داده های کمی، الگوی رهبری بین فردی به عنوان الگوی رهبری آموزشی غالب در مدارس مورد مطالعه شناسایی شد. سپس، الگوی رهبری اخلاقی، الگوی رهبری تحولی، الگوی رهبری اقتضایی، الگوی رهبری آموزشی، الگوی رهبری مدیریتی، الگوی رهبری مشارکتی، الگوی رهبری پست مدرن و الگوی رهبری تبادلی در مراتب بعدی قرار گرفتند. در مرحله دوم، براساس نتایج به دست آمده، ایفای نقش مدیریتی، حمایت دانش آموزان و معلمان، شخصیت مدیر، احترام به دیگران، دغدغه بهبود آموزش، مشارکت جویی از مهم ترین ویژگی های الگوی رهبری غالب در مدارس مورد مطالعه به شمار می آیند. الگوی رهبری بین فردی، الگویی است که بر روابط نزدیک رهبران با معلمان، دانش آموزان و دیگر ذی نفعان تمرکز دارد. به زعم وست برنهام (۲۰۰۱) و توهی و کوگلان (۱۹۹۷) رهبری بین فردی بر اهمیت همکاری و روابط بین فردی تاکید می کند. با استناد به یافته های این پژوهش مبنی بر اهمیت ویژه رهبری میان فردی در قلمرو رهبری آموزشی، لزوم توجه به مفهوم رهبری و شناخت الگوهای رهبری مدرسه/آموزشی بیش از همه در سرفصل آموزش های ضمن خدمت مدیران آموزشگاهی ضروری به نظر می رسد. هم چنین، با نظر به اهمیت روابط بین فردی، به نظر می رسد مسئولان امر با متناسب کردن ساختار تشکیلات آموزش و پرورش زمینه را برای تقویت مهارت های ارتباطی و انسانی، تغییر نگرش و باورهای درونی نه تنها مدیران بلکه کلیه کادر موجود در مدارس مهیا نمایند. علاوه براین، هرچند به نظر می رسد الگوی رهبری بین فردی و الگوهای مرتبط با آن مانند الگوی رهبری اخلاقی و الگوی رهبری تحولی که با اختلاف بسیار اندک بعد از الگوی رهبری غالب قرار گرفتند، در تسهیل و کیفیت بخشی به آموزش و یادگیری در مدارس به موجب ماهیت انسانی و اجتماعی بودن حائز اهمیت بسیاری می باشند، اما احساس نگرانی و خطر از آن جهت خواهد بود که الگوی رهبری آموزشی و الگوی رهبری مشارکتی به عنوان دو عنصر اصلی و سازنده فرآیند مدیریت و رهبری آموزشی در مراتب و اولویت های پایین تر قرار گیرند. لذا، توجه به این دو الگو در برنامه ریزی برای بهبود و توسعه رهبری آموزشی مدیران مدارس ضروری به نظر می رسد.

الگوهای رهبری آموزشی, رهبری آموزشی, رهبری بین فردی, مدارس دوره دوم متوسطه