مقایسه یون های محلول موجود در گرد و غبار باریده بر عرض های جغرافیایی مختلف در نیمه غربی ایران

سابقه و هدف: ذرات گرد و غباری که توسط جریان­ های هوا حمل می­ شوند بر کیفیت محیط زیست اثر می­ گذارند. ترکیب­ های شیمیایی این ذرات از عامل­ های موثر بر کیفیت زندگی ساکنان هر منطقه است. گرد و غبار ناشی از فرسایش خاک در سال ­های اخیر مشکل­ های فراوانی را برای ساکنان نیمه غربی ایران به ­وجود آورده است. موقعیت جغرافیای ایران و نزدیکی آن با کشورهایی نظیر عراق، سوریه و عربستان که منابع تولید این گرد و غبار در آن­ ها قرار دارد در کنار معضلاتی نظیر تغییر اقلیم از جمله دلیل­ های بروز و تشدید این پدیده بحران ­ساز تلقی می ­گردند. از این­رو مطالعه و شناسایی ویژگی­ های این پدیده از جمله ویژگی­ های شیمیایی آن می ­تواند به گرفتن تدابیر پیش­گیرانه و بیان راهکار علمی برای کنترل آسیب­ های این پدیده کمک کند. هدف از این مطالعه مقایسه مقادیر یون ­های محلول موجود در ذرات گرد و غبار باریده بر عرض­ های مختلف جغرافیایی در نیمه غربی ایران است. مواد و روش­ ها: در این تحقیق سه ایستگاه در شهرهای سنندج، خرم آباد و اندیمشک در نیمه غربی ایران برای نمونه ­برداری از ذرات گرد و غبار تعیین گردید. نمونه ­برداری به ­صورت ماهانه به­مدت یک سال در شهرهای سنندج، خرم­ آباد و اندیمشک به ­طور همزمان و به روش غیر فعال انجام شد و تجزیه و تحلیل داده­ های به­ دست آمده نیز با استفاده از نرم افزارهای SPSS-ver۲۳ وExcel ۲۰۱۶  انجام گردید. برای مقایسه ویژگی­ های شیمیایی ذرات گرد و غبار از ضریب واگرایی و آزمون چند دامنه ­ای دانکن استفاده شد. نتایج و بحث: نتایج نشان داد کلسیم و سولفات با میانگین ­های ۰.۵۹۲، ۰.۲۷۱ میلی­گرم بر گرم نسبت به دیگر یون ­ها از غلظت بالاتری در نمونه ­های گرد و غبار مطالعه شده برخوردار هستند. بالا بودن غلظت کلسیم نشان می­ دهد که گرد و غبار باریده بر سه ایستگاه دارای منشا طبیعی بوده و به­ طور عمده شامل خاک ­ها و تشکیلات زمین شناسی آهکی می ­باشد. در ضمن غلظت بالای سولفات نیز نشان دهنده سهم رسوبات تبخیری بویژه کانی ژیپس (سولفات کلسیم آبدار) در ذرات گرد و غبار مورد مطالعه می ­باشد. محاسبه ضریب واگرایی نیز نشان داد که ویژگی ­های شیمیایی در سه ایستگاه اکثرا مشابه هستند (۵.۰CD <). همبستگی ضریب واگرایی کاتیون­ های سنندج و خرم آباد با فاکتور باد ( p <۰.۰۵، ۰.۹۹ =r )، آنیون­ های سنندج و اندیمشک با فاکتور بارش و رطوبت به ­ترتیب (p <۰.۰۱، ۱ =r ) و (p <۰.۰۵، ۰.۸۹ =r ) نشان داد که عوامل هواشناسی در کیفیت ویژگی های شیمیایی ذرات گرد و غبار تاثیر دارد. آزمون چند دامنه ­ای دانکن نیز نشان داد که سدیم به ­عنوان عنصری که حلالیت بسیاری بالایی دارد در فصل بهار در هر سه ایستگاه غلظت متفاوتی داشت (۰.۰۵>p). همچنین ترکیب­ هایی مانندCaSO۴، Ca(NO۳)۲،Mg(NO۳)۲ ، NaCl، KF و CaF۲در هر سه ایستگاه مشاهده شد که حضور این ترکیب ­ها گویای وجود کانی ­هایی مانند ژیپس، انیدریت و هالیت در ذرات گرد و غبار می ­باشند. نتیجه­ گیری: شرایط محیطی عرض­ های جغرافیایی مختلف از جنبه­ های متعددی بر ویژگی­ های شیمیایی ذرات گرد و غبار رسیده از مناطق دور تاثیر گذار هستند. با این حال مقادیر و تغییرات غلظت یون­ های محلول شامل کاتیون­ های Ca۲+،Mg۲+ ،Na+ ،K+  و آنیون ­هایNO۳-، SO۴-۲،Cl- ،F-   در ذرات گرد و غبار باریده بر سه ایستگاه سنندج، خرم آباد و اندیمشک که پس از طی مسافت طولانی به مناطق مختلف نیمه غربی ایران می ­رسند بیشتر دارای مشابهت زیادی هستند. از این­رو می­ توان گفت که گرد و غبار باریده بر این سه شهر از منابع مشابه و تا حد زیادی یکسان نشات می­ گیرند.

Keywords:

ذرات گرد و غبار , یون های محلول , ضریب واگرایی , آزمون چند دامنه ای , غرب ایران