از دموکراسی به تئوکراسی: علل و فرایند چرخش گفتمان سیاسی از دموکراسی­خواهی به حکومت دینی

  چکیدهسیر تحول دولت در جهان جدید نشان داده است که حکومت­های سنتی و خودکامه و حتی حاکمیت­های دین­گرای پیشامدرن پس از اصلاحات و جنبش­های اجتماعی به سوی نظم دموکراتیک پیش رفته­اند، اما در ایران این حرکت واژگونه بوده است. چنان که چند دهه پس از انقلاب مشروطه و تلاش در راه استقرار نهادهای دموکراتیک، سرانجام در پی انقلاب ۱۳۵۷، حکومتی دینی در ایران شکل گرفت. اندیشیدن درباره این چرخش گفتمانی و تغییر در مسیر فضای فکری و سیاسی ایران، پرسشی مهم و بحث­انگیز است که باید درباره جنبه­های گوناگون آن به صورتی ژرف اندیشید. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که عوامل و مسائل گوناگونی از جمله تغییر بافت و زمینه اجتماعی ایران در دهه­های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ خورشیدی؛ بروز چالش­های هویتی در میان اقشار گوناگون جامعه ایران؛ نقش و عملکرد زنان در گرایش به آموزه­های دینی؛ تحقیر دموکراسی و مشروطه­خواهی در ادبیات سیاسی مبارزان انقلابی؛ گسست در روابط بازیگران سیاسی؛ شکست سیاسی، فکری و تشکیلاتی نیروهای دموکراسی­خواه در رهبری و سازماندهی مبارزه؛ و سرانجام توانائی اسلام سیاسی هم در طرح نظریه حکومت و هم در نمادسازی و نبرد نمادها موجب تغییر مسیر مبارزات از دموکراسی به تئوکراسی شد. 

Keywords:

واژگان کلیدی: اسلام سیاسی , دموکراسی­خواهی , جبهه ملی , شریعتی , زنان , هویت